Felsefenin tarihi ile onun nasıl meydana getirildiğininin bilgisini ele almanın pek çok yolu var. Sadece felsefe için değil edebiyat, estetik, müzikoloji, antropoloji gibi onlarca sosyal bilim, muhatabına göre konumlandırılabilecek bir biçim alabilir. El kitabı, ABC’si, on adımda vs. altbaşlıklarla bir disiplinin çarçabuk öğretilmesi hedeflenebiliyor. Bu kimi zaman hepimizin ihtiyaç duyduğu bir çabukluk. Derinlemesine girmek istemediğimiz bir dünyanın muhtasar çerçevesine talip olabiliriz. Bize henüz yabancısı olduğumuz bir dünyayı, terminoloji ve kavramlara boğmadan anlatan el kitapları gizliden gizliye kitaplıklarımızda tuttuğumuz çalışmalardır. Felsefe söz konusu olduğunda böylesine kitaplarla meselenin üstesinden gelip gelemeyeceğimiz tartışmaya muhtaç. Felsefe tarihi dediğimiz, bilimi de kapsayan ve insanlık tarihine binlerce yıldır hizmet eden disiplinleri doğuran koca bir ana. İsa Peygamber’in doğumundan yaklaşık beş asır önceye ilk yazılı metinler bırakmasıyla dayanan, onun öncesi dönemlere uzanan felsefe tarihi, matematikten, fiziğe, sanattan müziğe insanlık mirasını özünde toplayan bir sistem. Bu büyük binanın koridorlarına bir çırpıda girmek ne derece mümkün...
Bu günlerde felsefe tarihini dört ciltte ele alan bir çalışmanın yayımlanması bunun çok da mümkün olmadığını bize tekrar düşündürdü. Antik Yunan’dan bugüne felsefenin seyrini takip eden bu çalışmalar bilim ve ilim arasında devasa bir dünyaya hükmeden felsefenin 2500 yıllık tarihini yüzlerce başlıkta binlerce sayfada ele alıyor. Küre Yayınları’nın Türkçe’ye kazandırdığı bu ciltlerin müellifi Anthony Kerry Oxford Üniversitesi’nde zihin ve din felsefesi üzerine çalışıyor. Aristo’dan Wittgenstein’a akademik ve popüler kitaplar yazmış bir felsefe tarihçisi. Kerry’nin söz konusu çalışması içinde bulunduğu akademik camianın isteği üzerine kaleme getirilmiş. Başlangıçtan bugüne lisans öğrencilerinin felsefe tarihi hakkında bilgi sahibi olmalarını hedefleyen bir kitap olması için Batı Felsefesinin Yeni Tarihi üst başlığı ile ilk cilt Antik Felsefe, sonraki ciltler sırasıyla Ortaçağ Felsefesi, Modern Felsefe’nin Yükselişi, Modern Dünyada Felsefe adlarıyla yayımlanmıştır.
Bütün sosyal bilimlerin felsefeden koparak kendilerine ait bir disiplin inşa ettiklerini bilmemize rağmen bu bilimlerin esaslı çalışmalar ortaya koyabilmeleri için felsefe bilgisine muhtaç olduklarını da görüyoruz. İnsan bilgiye mahkum bir varlık. Tarihin en karanlık zamanlarından bu yana insan bilgiye ulaşarak, onu biriktirerek, kendilerinden öncekilerin ulaştığı bilgiyi kullanarak kültürünü, medeniyetini biçimlendirdi, hatta hayatta kaldı. O, iç güdüleri ile hareket ederek yeryüzünde yürümeye başlayan canlılardan değil. Bugün, söz gelimi edebiyat ve sanat düşüncesi müstakil bir ada kurmuş görünse de teorik edebiyatın sınırlarını tayin ederken Platon’un mağarasında ateşe bakmadan, duvarda çırpınan gölgelerle eyleşmeden, Aristo’nun güçlü sanat savunmasıyla bir arınma yaşamadan konuşamıyoruz. Hemen miladın öncesinde Horatius’un sanatı zevk ve fayda getiren bilgi ile tarif etmesi roman sanatını, tiyatroyu konuşurken gözümüzün önünden uzak tutamayacağımız yargılar. Yine, Osmanlı modernleşmesini, Tanzimat Türkiyesi’ne gelen batı düşüncesi hücumunu Rönesans aklına temas etmeden konuşmamız mümkün olamıyor. Türk şiirinin Tanzimat kapısındaki ilk şairi Şinasi’nin adına Münacaat dediği ancak Hz. Peygamber’den tek kelime bahsetmediği şiirinde Allah’ın varlığını anlamak için aklın şahitliğine ihtiyaç duyduğumuzu söylemesinin ardında 15.-16. asır batı felsefesinin akılcılığı var.
Anthony Kenny’nin dört ciltlik bu eseri her ne kadar lisans öğrencilerine ve felsefe meraklılarına hitaben yazılmış olsa da, bu belli ki yazarın tevazusu, felsefeyi filozoflar, kavramlar ve okullar çerçevesinde işliyor. Kerry, felsefe tarihini hem felsefi hem de tarihi sebepleri gözönüne getirerek kaleme almış. Felsefeyi bir bilgi meselesi olarak değil bir anlama meselesi olarak gören Kerry bu düşüncesini “Felsefe her şeyi kuşatıcı bir bilgidir” diyerek destekler. Felsefeden koptuğunu iddia eden ancak kendi kavramlarını ve yöntemlerini belirsizliğe terk etmiş her disiplinin felsefenin parçası olarak kalacağını söylemesi kitabın öne çıkan iddialarından. Üçüncü cilt 16. asır felsefesini hümanizm ve reform düşüncesinden başlatıyor. Descartes, Hegel, Kant ve Leibniz gibi batı düşüncesine yön veren filozoflar bu ciltte inceleniyor. Kerry, sadece filozofları değil zihin ve ruh, ahlak felsefesi, siyaset felsefesi gibi sistemleri de burada tartışıyor. Akıl dendiğinde karşımıza çıkan kartezyen bilince burada ayrı başlık açılıyor.
Kitabın dördüncü cildi, Bentham’dan Nietzsche’ye başlığını taşıyan birinci bölümle başlıyor. John S. Mill ve Wittgenstein felsefeleri etrafında teizm ve Tanrı fikrini sorgulayan onikinci bölümle sona eriyor. Elbette, her biri ayrı kitaplarda ele alınacak derecede önemli ve yoğun olan tartışmalar bu ciletlerde bazen bir iki sayfada toparlanabiliyor. Bu açıdan ansiklopedik malumatın dışına çıkamayan bölümlerle karşılaşıyoruz ki bu pek tabii. Her cildin sonunda kitapta atıf yapılan kitapların bir listesi veriliyor. Okumalarını genişleteceklere not.
Kerry, Batı Felsefesinin Yeni Tarihi’nde bilgi felsefesi, metafizik, mantık felsefesi, etik ve din felsefesini ele almakta. İlk iki kitap mantık ve dil temalı. Ancak “Rönesans döneminde mantık tabir-i caizse kış uykusuna yattığı için” üçüncü ciltte kendisine yer bulamamıştır. Dördüncü cilt estetiği ayrı bir bölümde ele almasıyla dikkati çekmektedir. Önceki ciltlerde kronolojik bir takip görülürken son ciltte felsefenin Avrupa kıtasının dışına taşmasıyla (Bu batı felsefesi için geçerli elbette) yazar arda arda gelen bir felsefe tarihi izlememiştir. Freud’un bir filozof olup olmaması tartışmaları bir yanda devam ededursun bu cilt Freud’u farklı bölümler altında ısrarla konuşuyor.
Anthony Kerry, tek başına felsefenin derin dünyasına okurunu tatmin edecek bir araştırmayı hedefleyerek girmiş bunda da eseriyle ne derece yetkin olduğunu göstermiştir.
