|

İran'da seçim dengeleri değiştirecek

İran'da 19 Mayıs'ta yapılacak Cumhurbaşkanlığı seçimlerinde Anayasayı Koruyucular Konseyi tarafından adaylığı kabul gören 6 isim açıklandı.

Yeni Şafak
04:00 - 30/04/2017 Sunday
Güncelleme: 05:36 - 30/04/2017 Sunday
Yeni Şafak
Gündem
Gündem
Adem Yılmaz- İran Analisti

Ilımlı/Reformist kanadın adayı tekrar Hasan Ruhani oldu. Adaylığı kabul edilen mevcut Cumhurbaşkanı Ruhani’nin birinci yardımcılığı görevinde bulunan İshak Cihangiri’nin Ruhani yararına adaylıktan çekilmesi bekleniyor. Eski bakan Haşimi Taba’nın yarıştan çekilmemesi durumunda Ilımlı kanadın oy potansiyeline ciddi etki etmesi beklenmiyor.

MEŞHED VE KUM'DA
EĞİTİM ALDI

İran eski Cumhurbaşkanı Mahmud Ahmedinejad ve yardımcısı Hamid Bekayi'nin adaylığı Anayasayı Koruyucular Konseyi tarafından veto edildi. Muhafazakar kanatta birleştirici ve karizmatik aday arayışları netice verdi , İran eski Başsavcısı İbrahim Reisi’nin adaylığı kabul edildi. Muhafazakar kanatta etkin diğer bir aday Tahran Belediye Başkanı Muhammed Kalibaf’ın, Reisi’nin başarılı olması halinde etkin bir görev almak şartı ile yarıştan çekileceği iddialar arasında bulunuyor.

Ruhani karşısında yarışa dahil olan İran dini lideri Hamaney’in talebesi ve hemşehrisi, muhafazakar kesimde yenilikçilere karşı sesi en gür çıkan Meşhed cuma imamı Alem'el-Huda'nın damadı Seyyid İbrahim Reisi Sâdât 1960 yılında Meşhed'de dünyaya geldi. Dindar bir aileden gelen Reisi'nin soyu "İmam Zeynelabidin'e" nispet edilmektedir.

Henüz 5 yaşındayken babasını kaybeden Reisi, ilk eğitimini Meşhed'de Cevadiye medresesinde alır.15 yaşındayken abisinin isteği üzerine eğitimine devam etmek için Kum'a gider.

Ayetullah Burucerdi medresesinde eğitim aldığında Şah devrinin son demleridir. Sokaklarda halk hareketleri artmıştır. Reisi, Kum'da siyasi faaliyetlerde, Şah aleyhine gösterilerde bulunur. Katıldığı ev toplantılarında Ayetullah Mutahhari, Ayetullah Beheşti gibi devrimin sembol isimleri ile yakın temasları olur.

BAŞSAVCILIK GÖREVİ

Şah'ın devrilişi sonrası yeni hükumette devrime bağlı kadrolara ihtiyaç doğmuştur. Ayetullah Beheşti nizamı sağlamak ve devletin önemli makamlarını teşkilatlandırmak için Kum'dan 70 talebe seçer ve hızlı bir eğitim kursuna tâbi tutar. Reisi de bu talebelerden biridir. Bu eğitim kursunda Ayetullah Mutahharî, Ayetullah Hamaney, Ayetullah Beheştî ve Ayetullah Musevi Erdebili gibi devrimin sembol isimlerinden ders alan Reisi,Devrim Rehberi Humeyni'den gelen talimatla, o dönem Marksist örgütlerin kalesi hükmünde olan Irak sınırındaki "Mescid Süleyman" şehrinde düzeni tesis için görevlendirilir. Hemen sonrasında henüz 20 yaşında Kerec sonrasında Hamedan şehirlerinin başsavcılığı görevine getirilir.

İlerleyen yıllarda Tahran başsavcılığı görevine getirilen Reisi, yine Humeyni'den özel bir talimat alarak Loristan, Kirmanşah ve Semnan vilayetlerinde bağımsız olarak yargı meselelerini denetler.

Hamaney'in dini rehber olduğu dönemde Ruhaniyet Özel Mahkemesi'ne başsavcı olarak atanan Reisi, aynı zamanda İran dini lideri'ni seçmek ve azletmek yetkisi bulunan Uzmanlar Meclisi'nin Güney Horasan eyaleti üyesidir.

EKONOMİ İMPARATORLUĞUNU YÖNETTİ

Reisi'nin uhdesine aldığı son vazife ise 2016'da Hamaney'in isteği ile getirildiği İmam Rıza Türbesi vakfının başkanlığıdır.

Oniki imamdan sekizincisi İmam Rıza'nın kabrinin bulunduğu bu vakfın tarihi Safevilere kadar gitmektedir.

Bu vakıf İran'ın en büyük ve en prestijli iktisadi ve kültürel teşekkülüdür. Bünyesinde 2 üniversite, 3 müze, 1 adet günlük yayın yapan gazete, 2 hastane, 1 ilaç üretim merkezi, 89 şirket (zirai,enerji,gıda,maden,mimari..) bulunduran vakıfta 12 bin kişi çalışmaktadır. Münekkidler bu vakfı "Ekonomi imparatorluğu" başkanını ise "Horasan Valisi" olarak görmektedir. Literatürde ise başkan; hadimu'l-haremdir..

İran'ın en büyük 2. şehri Meşhed'in %43'lük alanı bu vakfa aittir. Diğer şehirlerde de faaliyetleri bulunan doğrudan İran dini lideri'ne bağlı olan vakıf günümüzde İran'ın en büyük holdinglerinden biri olarak görülür.

Devrim sonrasında genç yaşta önemli makamlara gelen İbrahim Reisi'yi, İran dini lideri Hamaney'in kendisinden sonraki halefi olarak düşündüğü bahis konusu olmuş, son zamanlarda Devrim Muhafızları komutanlarının İmam Rıza Türbesi vakfına yaptığı sık ziyaretler de bu iddiaları pekiştirmisti. Dini unvanı "Hüccet'ül-İslam" olan Reisi'nin son zamanlarda Tasnim,Farsnews gibi Devrim Muhafızları'na yakın haber ajanslarında Şia camiasındaki zirve makam "Ayetullah" unvanıyla anılması bu iddiayı kuvvetlendirip İran siyasi tarihindeki iki tecrübeyi akla getirmekteydi ;

HAMANEY'İN YOLUNU İZLİYOR

Biri, Şah devrinde idama mahkum edilen Humeyni'nin idamını engellemek için "Ayetullah" makamına terfi ettirilmesidir. Tebriz'den Ayetullah Şeriatmedari ve beraberindeki ruhani heyet Şah ile görüşüp "Ayetullah" makamındaki birinin idamının İran yasalarınca mümkün olmadığını anlatıp Şah'ı ikna ederek Humeyni'nin Türkiye'ye sürgün edilmesini sağlamışlardır.

Diğeri ise 1989 yılında Humeyni'nin ölümüyle boşalan Dini Rehberlik makamına o dönemin Cumhurbaşkanı Hamaney Kum İlahiyat Üniversitesinden "Ayetullah" unvanı alarak geçmesidir.

Reisi'nin de Ayetullah unvanı ile anılması Hamaney sonrası Dini Rehberlik makamına hazırlığın işareti olarak anlaşılmıştı. Fakat Cumhurbaşkanı adaylığına başvuru yapmasıyla ismi tekrar "Hüccet'ül-İslam" unvanı ile anıldı. Çünkü İran yasalarına göre "Ayetullah" unvanı Dini liderlik için şart olduğu gibi bu unvana sahip kimsenin Cumhurbaşkanı olması mümkün değil.

İbrahim Reisi Cumhurbaşkanı seçilmesi halinde Hamaney sonrası Dini Rehberlik için en muhtemel kişi olacağı gibi seçimi kaybetmesi durumunda yitirilen prestiji ile beraber hakkındaki Dini Rehberlik iddiaları da sona erecektir.

Reisi'ye yöneltilen eleştirilerin başında siyasi idarecilik noktasında tecrübesinin olmayışı gelmektedir. Bununla beraber Devrim sonrası Humeyni'nin vekil olarak zikredip vefatından iki ay önce azlettiği Ayetullah Munteziri'nin yayınlanan ses kaydı İbrahim Reisi'nin artan popülerliğine olumsuz etki edecek yönde.

Humeyni'nin "ömrümün bereketli semeresi" diye andığı talebesi Ayetullah Munteziri, devrimin ikinci adamı ve Rehber vekili idi. Humeyni sonrası dini lider olarak düşünülmüştü. Devrim sonrasındaki yargılama usullerine ve bazı hukuki kararlara karşı çıkmış,

tövbe ettikleri için idamları durdurulan "Halkın Mücahitleri Örgütü" mensubu yüzlerce kişinin idamı tekrar gündeme gelince Şah devrinden ders alınması gerektiği, toplu idamlarla netice alınamayacağını ifade etmişti.

Birtakım uygulamalara itirazı devam edince Humeyni vefat etmeden 65 gün önce Ayetullah Munteziri'ye hitaben yazdığı mektupta kendisini âdil görmediğini, siyasi meseleleri anlamakta aciz olduğundan siyaseti bırakma tavsiyesinde bulundu.Ciddi görüş ayrılıkları Ayetullah Munteziri'nin istifasıyla neticelendi. Ardından İran İslam İnkılabını anlatan bütün eserlerden ismi ve resmi kaldırılıp sadece sohbet vermesine izin verildi.

1997 yılında Hamaney'i eleştirdiği için evi tahrip edildi, dini unvanları elinden alındı ve 2009 yılında vefat edene dek her türlü faaliyeti yasaklandı.

Munteziri'nin itiraz ettiği, 3 bin civarında örgüt üyesinin idam hükmünü veren 4 kişilik ölüm komitesinin bir üyesi de İbrahim Reisi'dir. Ayetullah Munteziri oğlu Ahmed Munteziri tarafından yayınlanan ses kaydında bu komite'ye "Tarih sizi cinayetkar diye anacaktır" diye hitap eder. Ölüm komitesinin diğer bir üyesi Ruhani hükümetinin Adalet Bakanı Mustafapuri bu ses kaydı sorulduğunda şer'i hukuka göre hareket edildi geçen zaman içinde uykusuz hiçbir gecem olmadı cevabını vermiştir.

Ses kaydını yayınladığı için "Milli güvenliği tehdit ve devlet sırlarını ifşa" suçlaması ile yargılanan Ahmed Munteziri din adamlarına mahsus kıyafetleri giymekten men edildi.Oğul Munteziri'nin din adamı olması hasebiyle Yargı makamı'nın Ruhaniyet Özel Mahkemesi ve bu makamın başsavcısının da ses kaydının muhatabı İbrahim Reisi olması ayrı bir tartışma konusudur. Reisi'nin Cumhurbaşkanlığı seçimleri için adaylığını açıklamasının akabinde Ahmed Munteziri bunun İran halkına hakaret olduğunu elinde başka ses kayıtlarının bulunduğunu zikretmişti.

DENGELERİ DEĞİŞTİREBİLİR

Ayetullah Munteziri makamından olmak pahasına duruşunu terk etmedi.Yapılan idamlar İran'ın ikinci dini liderinin teşhisinde rol oynadı. İran'ın yeni Cumhurbaşkanı ve Hamaney sonrası Dini liderinin teşhisinde idamlar ve Ayetullah Munteziri'nin ses kaydı rol oynar mı bilinmez.

Seyyid İbrahim Reisi ve Şeyh Hasan Ruhani en iddialı iki aday, Cumhurbaşkanlığı seçimi siyah ve beyaz imame arasında geçecek, İran Seyyid ile Şeyh'in düellosuna şahitlik edecek.

Yargı Organı'nda etkin, muhafazakar kanadın ve devrim muhafızlarının rüzgarını arkasına alan İmam Rıza Türbesi vakfı başkanı, Meşhed cuma imamı Alem'el-Huda'nın damadı, Hamaney'in talebesi 56 yaşındaki İbrahim Reisi seçimlerde başarılı olması halinde İran'da iç dengeler değişebilir. Suriye, Irak gibi İran tesirindeki ülkeler bundan etkilenebilir.

#İran
#Seçimler
#Ayetullah Munteziri
#Hamaney
7 years ago