Osmanlı mimarisinin geometrik sırları

HÜSEYİN ŞEN

Zeytinburnu Belediyesi uzun zamandır bilim, kültür ve sanat konusunda birbirinden güzel yayınlarla hizmet sunmaya devam ediyor. Son olarak Eskiz Defterlerimden Osmanlı Mimarisi başlığıyla Serap Ekizler Sönmez’in “Osmanlı Mimarisi”ni konu alan eskiz defterlerini yayınlayarak farklı ve güzel yeni bir kategoriye daha pencere açtı.

Eskiz defterleri çok kişisel ve özel çalışmalardır. Başından beri yayınlanması arzu edilen, o bilinçle yazılan, okuyucunun ne düşüneceği kaygısıyla yazılmış/çizilmiş metin ve çizimlerle; bu kaygılardan tamamen uzak bir biçimde, hür olarak yazılmış ve çizilmiş şahsi not ve eskiz defterleri arasında ciddi farklar vardır. Daha korkusuz, özel, kişisel olması hasebiyle, bakılan kadar bakış ve bakan hakkında da bilgi verir insana. Bu yüzden not ve eskiz defterleri her ne kadar didaktik çalışmalar olsalar da öyle bir amaç gütmezler; daha çok ilham vericidirler. Tabii ki bu kadar özel olmalarından dolayı, kolay kolay paylaşılmayan ve dolayısıyla da yayınlanamayan çalışmalardır. Her ne kadar tarihte geçmiş dönemlerde yaşamış şahsiyetlerin defterlerinin yayınlanması yaygın olsa da, henüz hayatta olan sanatkârların defterlerinin yayınlanması çok özel bir durumdur.

ZİHİN DÜNYASINDAKİ PENCERE

Bu bağlamda günümüz sanatkâr ve düşünürlerinin not defterlerine dair bir çalışmaya örnek olarak birkaç yıl önce karşılaştığım bir sergiden bahsetmek isterim. Meşhur tarihî Moleskine not defteri markası, yaklaşık 10 yıl önce 50 sanatçı ve düşünürün şahsi not ve eskiz defterlerinden oluşan bir sergi düzenlemişti. Dünya turuna çıkan bu sergi Londra, New York, Paris ve Berlin’den sonra İstanbul’a da gelmişti. Meşhur mimar ve sanatkârlara ait Moleskine defterleri, ziyaretçilerin zarar vermeden çevirebilmeleri için özel olarak tasarlanmış iki delikli şeffaf vitrinlere yerleştirilmişlerdi. Daha sonra bu serginin The Detour Book başlığıyla bir de kitabı çıktı.

Zeytinburnu Belediyesi de bu yayınıyla bizlere günümüzün yetenekli genç sanatkârlarından Serap Ekizler Sönmez’in şahsi eskizleriyle tanışma imkânı tanımış oluyor. Birçok önemli tarihî Osmanlı yapısında, özellikle geometrik bezemelerin matematiksel/geometrik özellikleri hakkında ilginç ve detaylı bilgiler aktaran kitap bunu, çizerinin/yazarının zihin ve hayal dünyasında bir gezintiye çıkararak, bir sanatkârın gözlem ve çalışmalarına pencereler açarak yapıyor.

Peki neden Serap Ekizler Sönmez’in eskizleri? Serap hanım uzun zamandır tanıdığım ve çalışmalarını beğeniyle takip ettiğim sanatkârlarımızdan. Kimya lisans eğitimini, sanatkârlığı ve akademisyenliği çok güzel bir şekilde harmanlamayı başarmış, bilimi, sanatı ve tarihi çalışmalarında buluşturabilen nadir insanlardan. Her ne kadar resim, karikatür, kolaj gibi pek çok alanda eser verse de, Türkiye onu yakın zamanlarda “İslamî geometrik desenler” konusundaki çalışmalarıyla tanıdı. Şu anda ülkemizin en önde gelen İslam sanatında geometrik desenler uzmanlarından biri olan Sönmez, master çalışması olarak da Mimar Sinan camilerindeki geometrik desenleri çalıştı. Bu çalışması Klasik Yayınları tarafından yakın zamanda neşredilecek. Ensar Vakfı Yayınları’ndan ise beşgenler üzerine bir kitabı daha çıktı.

Sönmez, maksadını şöyle anlatıyor kitabın önsözünde yazar: “İslâm sanatını anlama çabamın bir neticesi olarak yöneldiğim İslâm Mimarîsi okumalarımda fark ettim ki aslında bizlere sunulandan çok daha zengin bir dünya bulunmaktadır. Burada “Biz”den kastettiğim akademi dünyasının dışındaki insanlar… Hiç şüphesiz akademi dünyasında anlamlı işlere imza atılmakta fakat bu dünyanın dışında kalan kısım ise bir “Kubbetü’s Sahra” ve “Mescid-i Aksa” arasındaki farkı bile ayırt edememektedir. Elbette İslâm mimarlık tarihini öğrenmedeki amaç sadece yapıları birbirinden ayıracak birikime ulaşmak değil, aynı zamanda mimarînin farklı dönem ve coğrafyalara göre değişimini nedenleri ile birlikte fark edebilmek olmalıdır.”

Eskiz Defterlerimden Osmanlı Mimarisi kitabının özelliklerine gelince: 247 sayfadan müteşekkil olan kitap 14. yüzyıldan 19. yüzyıla kadar uzanan geniş bir zaman yelpazesinde 37 Osmanlı camisini konu alıyor. Her yeni bölümün başında eskizlere konu olan caminin ismi, dönemi ve bulunduğu şehir yer alıyor. Ayrıca her bölümde eskizlere eşlik eden kısa teknik açıklama ve yorumlar bulunuyor. Kitabın son dört bölümündeyse tek bir yapının incelenmesi yerine Osmanlı mimarisinin tarihsel gelişimiyle alakalı dört farklı konudaki analizler yer alıyor. Kitabın genel olarak dikkat çeken özelliklerinden biri her bölümde eskiz çizimlerinden sonra bu camilerin bezemelerindeki geometrik desenlerin analizlerinin yer alması. Özellikle geometrik desen analizlerine meraklı okuyucular için kitabın bu yönü ayrıca önemli diye düşünüyorum.

Sonuç olarak Serap Ekizler Sönmez’i, eskizlerini paylaştığı için, Zeytinburnu Belediyesi’niyse böyle bir kitabı yayınladığı için canıgönülden tebrik ediyor, bu tür güzel yayınların sayılarının artmasını temenni ediyorum.