ABD Başkanı Donald Trump’ın seçimlerden önce ilan ettiği ‘İran yaptırım kararı’, seçimlerden sonra devreye girdi. 8 Mayıs'ta anlaşmadan çekilen Trump, kararın ardından, İran'a yönelik ilk yaptırım paketini 7 Ağustos’ta yürürlüğe koydu.
İlk yaptırım paketi, İran'ın ABD dolarına erişimini, devlet tahvili satmasını, altın ve diğer değerli madenler ile çelik, alüminyum ve kömür gibi metallerle ticaret yapmasını ve yolcu uçağı ya da parçalarını ithal etmesini yaptırımlara tabi hale getirmişti.
İkinci yaptırım paketi ise devreye giren ilk faza göre İran ekonomisi açısından çok daha önem arz ediyor. İkinci fazda Tahran yönetiminin enerji ticareti hedef alınıyor. İkinci fazda, başta petrol ve doğalgaz olmak üzere enerji ile ilgili tüm ürünlerin ticareti, yaptırım kapsamına alınıyor.
ABD Hazine Bakanlığı, İran yaptırımlarının ikinci paketi kapsamında ambargo uygulanacak 700'ü aşkın kişi, kurum, uçak ve geminin isimlerini yayımlarken, ABD Dışişleri Bakanı Mike Pompeo, başta Türkiye olmak üzere Çin, Hindistan, İtalya, Yunanistan, Japonya, Güney Kore ve Tayvan'a, İran'a yönelik yaptırımlara ilişkin geçici muafiyet tanıyacaklarını belirtti.
İran’a dayatılan şartlar
ABD Dışişleri Bakanı Mike Pompeo, mayısta İran yaptırımları kapsamında Tahran yönetimine 12 şart sunmuş, bu şartlar yerine getirilmediği sürece "tarihteki en ağır yaptırımların" belirlenen zamanda devreye gireceğini belirtmişti.
Pompeo, uranyum üretimini sonlandırma, ülkedeki nükleer tesislerine girmesine izin vermesi ve balistik füze denemelerine son vermesi başta olmak üzere, tutuklu bulunan Amerikan vatandaşlarının serbest bırakılması ve terör gruplarına yardımı sonlandırma, (Lübnan Hizbullahı, Hamas ve Filistin İslami Cihat grupları ) Şii milislerin silahsızlanması ve yeniden entegre edilmesi, Husiler'e desteğe son verilmesini istemişti.
Pompeo ayrıca İran'ın IRGC Kudüs Güçleri'ne desteğini bırakması ve İsrail dahil olmak üzere komşu ülkelere yönelik tehditlerini sonlandırması talep etmiş ve İran'a karşı tarihin en sert yaptırımlarını uygulayacaklarını söylemişti.
AB yaptırımlara karşı
AB'nin yaptırımlara çözüm arayışları sürerken, Avrupa Komisyonu'nun ekonomik işlerden sorumlu üyesi Pierre Moscovici, Avrupa Birliği olarak, ABD'nin İran'a karşı petrol ve mali yaptırımları yeniden başlatmasına karşı olduğunu söyledi.
- AB, kurduğu yeni bir ticari mekanizmayla doları devre dışı bırakmayı ve İran'la ticarete devam etmeyi hedefliyor.
Yaptırımların Türkiye’ye etkisi
Ankara'nın yaptırımlara uymayacağı başta Cumhurbaşkanı Erdoğan tarafından açıklanırken, Türkiye ile birlikte Çin, Hindistan, İtalya, Yunanistan, Japonya, Güney Kore ve Tayvan’ın da aralarında bulunduğu 8 ülkenin geçici süre ile yaptırımlardan muaf tutulacağı açıklandı.
Türkiye’ye olası etkileri konusunda yenisafak.com’a değerlendirmelerde bulunan İran Araştırmaları Merkezi (İRAM) İç Politika Koordinatörü Mehmet Koç, “Bilindiği üzere Türkiye bu yaptırımları haksız olarak görmekte ve uymama konusunda resmî görüş beyan etmiş durumdadır. Çünkü iki ülke arasında 10 milyar doları bulan bir ticaret hacmi vardır ve bunun en önemli ayağını da petrol ve doğalgaz ticareti oluşturmaktadır. Şu ana kadar gelen bilgilere göre Türkiye de yaptırımlardan kısmen muaf tutulan 8 ülkeden biri olmakla birlikte yaptırımların kapsamı ve içeriği iki ülke arasındaki ticareti olumsuz etkileyebilecek niteliktedir” ifadelerini kullandı.
“İran’ın Amerikan doları ve İran riyali ile ticaret yapmasının yasaklanmış olması geriye sadece Türk lirası ile ticaret yapma seçeneğini bırakmaktadır ki İran tarafı, Türk lirasının dolar karşısında olası bir değer kaybından endişe duymaktadır” diyen Koç, “Ancak bütün bunlara rağmen iki ülke de geliştirmeye çalıştıkları mekanizma çerçevesinden ticaretini sürdürmeye kararlıdır” dedi.
“Muafiyet geçici”
Koç, “Yukarıda da belirtildiği üzere Türkiye’nin de kısmen muaf tutulan ülkeler arasında ismi geçmektedir. Ancak bu muafiyet de daimî olarak değil, geçici bir süre için geçerlidir ve sadece Türkiye için değil diğer 7 ülke için de aynı durum söz konusudur” açıklamalarında bulundu.
Yaptırımlar ile ABD’nin İran’ı ileri sürdüğü şartları kabul etmeye zorlayacağını vurgulayan Koç, “İran’ın direnmesi durumunda ilerleyen süreçte muaf tuttuğu ülkelerden petrol alımlarını yarıya indirmelerini ve İran’ın direnişe devam etmesi üzerine petrol ithalini sıfıra düşürmelerini isteyecektir. Dolasıyla söz konusu muafiyetin hem Türkiye hem diğer 7 ülke için de geçici olduğunu söylemek mümkündür” ifadelerini kullandı.
Türkiye’nin hamlesi ne olacak?
İki ülkenin aralarındaki ticareti sürdürebilmek için AB’nin yaptığı gibi teknik olarak bir mekanizma geliştirmeye çalıştığını ifade eden Koç, “Türkiye İran’dan petrol ithalatı konusunda belli bir aşamaya kadar petrol ithalinde azalmaya gitmiştir. İran’ın Türkiye bankaları nezdinde dolar hesabı bulunmaktadır. İran çok köşeye sıkışırsa söz konusu dövizi Türk lirasına çevirerek ihtiyaç duyduğu temel maddeleri alabilir. Böylelikle uluslararası para transferine gerek kalmadan iki taraf da amacına ulaşmış olacaktır” açıklamasında bulundu.
- SWIFT yaptırımlara uyacak
- Dünya çapında bankalar arasında elektronik fon transferi sağlayan SWIFT (Society for Worldwide Interbank Financial Telecommunication), ABD'nin yaptırımlarına uyacağını ve bazı İran bankalarının sisteme erişimini askıya aldığını duyurdu.
"Bu adamın yaygaralarını dikkate almayın"
İran'ın devrimin kuruluşundan beri son 38 yılda sürekli ABD'nin düşmanca tutumuyla karşı karşıya olduğunu savunan Hamaney de, Trump'ın ismini zikretmeden, " ABD'de yeni iş başına gelmiş bu adamın yaygaralarını dikkate almayın. Bunlar yeni şeyler değil. İran sağlam ayaktadır. Bilsinler onlar bize değil, asıl biz onlara tokattı atarız" dedi.
"ABD ekonomik savaş açtı"
İran ekonomisi yaptırımlara hazır mı?
İkinci yaptırım paketi ekonomisi büyük ölçüde petrole dayalı İran’ın petrol ihracatını hedef alacak. İran Ulusal Petrol Şirketi'ne göre, ülkenin yaklaşık 150 milyar varil ham petrol rezervi ve 33,5 trilyon metreküp doğalgaz rezervi bulunuyor.
İran Petrol Bakanlığı'nın istatistiklerine göre, nisanda günlük 2,87 milyon varil ham petrol ihraç eden Tahran, ihracatın yaklaşık yarısını 1,4 milyon varille Çin ve Hindistan'a yaptı. Bu dönemde 2,87 milyon varilin yüzde 60'ı Çin, Hindistan, Japonya ve Güney Kore'ye ihraç edilirken geri kalanı Avrupa Birliği (AB), Türkiye, Birleşik Arap Emirlikleri'ne (BAE) gönderildi.
Mayısta günlük 2,7 milyon varil petrol ihraç eden İran, çeşitli tanker izleme verilerine göre, eylülde yaklaşık 1,9 milyon varil petrol sattı. Buna göre, Tahran'ın petrol ihracatında nisandan eylül ayının sonuna kadar günlük 970 bin varil kayıpla yüzde 34 düşüş gözlendi.
- Petrol ihracatını tehdit eden yaptırımlar yürürlüğe girmeden önce ülkede nakit akışını sağlamayı hedefleyen İran hükümeti, 28 Ekim'den itibaren 1 milyon varil petrolüUluslararası İran Enerji Borsasıüzerinden satışa sundu.
İran Petrol Bakanlığı, enerji borsası üzerinden petrol satışıyla ilgili ödemelerin yüzde 20’sinin riyal, yüzde 80’inin de döviz üzerinden yapılabileceğini duyurdu.
Açıklamada petrol fiyatı 79,15 dolar olarak belirlenirken siparişlerin en az 5 bin ton ya da 35 bin varil olarak alınacağı belirtildi.
- ABD ambargosundan İsrail memnun
- ABD'nin İran'a karşı başlattığı ekonomik yaptırımları İsrail sevinçle karşıladı. İsrail Savunma Bakanı Avigdor Liberman, ABD Başkanı Trump'a teşekkür ederek, "ABD tek bir hareketle İran'ın Suriye, Lübnan, Gazze, Irak ve Yemen'e yerleşmesine büyük darbe vurdu. Başkan Trump yine yaptın" şeklinde konuştu.
