|

Ağaçlar İstanbul'un en eski sakinleri

Yirmi yıl boyunca İstanbul’un ağaçlarını araştıran Volkan Yalazay, Eski İstanbullu Ağaçlar isimli bir kitap yazdı. Yalazay böylece kentin tüm ağaçlarını ve onların hikâyelerini, haklarında anlatılanları bir araya getirmiş oldu. Yalazay, “Ağaçlar İstanbul’un en eski sakinleri” diyor.

Merve Akbaş
04:00 - 21/04/2019 Pazar
Güncelleme: 20:21 - 20/04/2019 Cumartesi
Yeni Şafak
Eski İstanbullu Ağaçlar
Eski İstanbullu Ağaçlar

Volkan Yalazay 20 yıldan bu yana sokak sokak gezerek İstanbul’un ağaçlarını araştırdı. Geçtiğimiz günlerde bu özel çalışması Kırsal Çevre ve Ormancılık Sorunları Araştırma Derneği tarafından kitaplaştırıldı. Yalazay, İstanbul’un eski ağaçlarını gezerken bir yandan onlarla ilgili fiziksel bilgileri, bir yandan da onlarla ilgili söylenmiş sözleri toparlamış. Ortaya çıkan ise İstanbul’un ağaçlarının her yönüyle inceleyen oldukça kıymetli bir eser olmuş. Yalazay, uzun yıllar İstanbul’un ağaçlarını gezse de artık Çanakkale’nin bir köyünde yaşıyor. İstanbul’un tadını da aldım, derdini tasasını da yaşadım diyen Yalazay’la fıstık çamından erguvana, sakız ağacına uzun ve keyifli bir sohbet yaptık. Kentin en güzel ağaçlarını anlatan Yalazay, “Ağaçlar İstanbul’un en eski sakinleri” diyor.


Kitabınızın adı Eski İstanbullu Ağaçlar. Bu başlık bize neyi anlatıyor?

Kitabın konusu İstanbul’un Anıtsal Ağaçları ama bu ağaçlar kadar İstanbul kültürü de ağırlığını hissettiriyor ve eski İstanbullulara bir atıf da var. Aslında onlar bu şehrin en eski sakinleri, başka bir deyişle eski İstanbul’dan günümüze ulaşan en yaşlı canlılar.

ÇINARLAR, SAKIZLAR VE MEŞELER

İstanbul’un bildiğiniz en yaşlı ağaçları hangileri?

Sarıyer’de Bilezikçi Çiftliği’nde Ağıl Çınar ismi verilmiş olan çınar muhtemelen yedi yüzünü devirmiş bir ağaç; aynı zamanda da İstanbul’un en geniş gövdeli ağacı kendisi. Onun üçte biri boyutunda olsa da Florya Atatürk Ormanı’ndaki, Tuzla Sakız Adası’ndaki veya Çiftehavuzlar’daki kimi sakızlar da benzer yaşlara merdiven dayamış ağaçlar. Şile’nin Çengilli köyündeki bir meşe de öyle; boylu poslu ve gayet yaşlı bir ağaç. Daha başka türden ağaçların da örnekleri yok değil ama çınarlar, sakızlar ve meşeler uzun yaşları dolayısıyla daha bir öne çıkıyorlar İstanbul’da.

Kitabı yazmaya nasıl başladınız? Ne kadar sürede yazdınız?

Önce yalnızca ziyaretlerde bulundum bu ağaçlara; kitap fikri sonradan ortaya çıktı. Elimde rahmetli Çelik Gülersoy’un İstanbul’un Anıtsal Ağaçları kitabı ve Orman Fakültesi hocalarının çıkardığı bazı envanter çalışmalarıyla dolaşmaya başlamıştım ama bir süre sonra bahsettiğim çalışmalarda yer almayan pek çok anıtsal ağaçla da karşılaşınca doğdu kitap fikri; yani fark etmiş olduğum bir ihtiyaçtan ötürü başladım kitaba. Bu fikirden önce yazdıklarım, notlarım ve araştırmalarım da işimi kolaylaştırdı. Veya tam tersi, zorlaştırmış da olabilir çünkü iki bin beş yüz sayfayı bulan bir bavul dolusu yazı ve resim vardı elimde. Onları ayıklamak, sadeleştirmek, kimi ağaçlardan vazgeçebilmek hayli zor oldu ve nihayetinde 480 sayfalık bir kitaba küçüldü tüm çalışmalar; damıtıldı da diyebiliriz.Yazım süreci, ziyaretler, araştırmalar… Tüm bunlar yirmi seneye yayılıyor ama bu yirmi yılın yarısı en yoğun çalıştığım zaman dilimi oldu.


KAYIRDIĞIM AĞAÇ YOK

Bu süre zarfında sevdiğiniz, özel bir bağ kurduğunuz İstanbullu bir ağaç var mı?

Kimileriyle daha fazla vakit geçirdiğim doğru. Aralarında bazı ağaçları pek çok kez ziyaret ettim, altlarında vakit geçirdim. Validebağ’daki bir sakız ve meşe böyle ağaçlara iki örnek; Yıldız Korusu’ndaki meşe, Atatürk Arboretumu’ndaki bir kayın da daha başkaları. Aslına bakılırsa onları sık ziyaret etmem biraz da bulundukları mekanla ilişkili; yoksa birbirinden kayırdığım ağaç yok, daha sık gördüğüm ve doğal olarak yakınlaştıklarım var.


SOKAKLARA ADLARI VERİLİYORDU

İstanbul’un eski bir semti olan Fıstıkağacı’nın adının fıstık çamlarından geldiğiniz biliyoruz. Bu tür başka yerler de var mı?

Fıstıklardan konuyu açtınız ki, eski İstanbullular fıstık çamına fıstık ağacı veya kısadan fıstık derlermiş; bu ağacın isim vermiş olduğu pek çok semt ve sokak ismi var. Paşabahçe’de Fıstıkaltı ismi 90’larda kurumuş olan devasa bir fıstık çamının hatırası olarak bugün yaşıyor. İster mahalle, semt, isterse sokak isimleri olsun günümüzde çoğunun içi artık boş; rastgele ve hızla verilmiş, ara sıra ise biraz tatlandırmak için türlü çiçek veya ağaç isimleri eklenmiş. İşte bu yüzden günümüzde sayıları günden güne artan onlarca “çınar”lı veya “manolya”lı sokak var İstanbul’da ancak çok azı gerçekten de bu ağaçlardan dolayı bu ismi almış.

Oysa eski İstanbul sokaklarının hali başka. Sokağın adı muhakkak o sokağın en güzel ifadesidir, özüdür. Bu sokaklardan birinde “çınar” sözcüğü varsa, gerçekten de o sokağa gölge ve yeşillik veren bir çınar vardır veya zamanında orada yaşamıştır. Ağaçların o yerde yaşayarak isim vermiş olduğu semt veya sokaklar için en güvenilir yerlerden biri 1934 basımlı İstanbul Şehri Rehberi. Bu rehberde yer alan ağaçlı isimlere güvenebiliriz.

Kitapta bu yerlerle ilgili epey bir örnek var.


Erguvan şenliğinin mendili İstanbul’da

İstanbul’un erguvanları tam bu günlerde açıyor. Ama erguvanın bir rakibi de Bursa olarak biliniyor. Erguvan İstanbul’a ait diyebilir miyiz?

Erguvanlar Akdeniz ikliminin tipik ağaçlarından biri. İstanbul’un da yerli ağaçlarından ama rengi ve mitolojideki yeri ile çok eski zamanlardan bu yana doğal yayılışı haricinde de sevilerek dikilmiş ve İstanbul’un, daha doğrusu bilhassa Boğaziçi’nin bir simgesi olmuş. Bursa için de öyle. O yörede de doğal olarak bulunan ve hatta birkaç asır öncesine kadar şenlikleri yapılan bir ağaç. Şimdi bu şenliklerin mendili İstanbul’da.


Hem yaşadım hem kaçtım

İstanbul’un ağaçları üzerine yıllarca çalıştınız, ama bugün İstanbul’da değilsiniz. Neden?

İstanbul’un tadını da aldım, derdini tasasını da yaşadım. Doğadan ve ağaçlardan bu kadar bahseden birinin İstanbul’da uzun süreli kalması mümkün değil. Kişisel bir tercih tabii ki. Beş yıldır kırsaldayız; yediklerimizden kullandığımız elektriğe kadar ihtiyaçlarımızın hemen hepsini kendimiz üretiyoruz. Tüm hareketliliğine ve coşkusuna rağmen sessiz ve sakin bir hayat daha uygun oldu; hem benim, hem de ailem için. Üstelik İstanbul’da artık ne çocukluk anılarımı ne de diğerlerini yaşatan herhangi bir yer kalmadı. Bilgisayardan bir dosya silmek gibi bir şey değil bu. Doğaldır ki her şey değişir ama zamanla olur bu; böyle birden ve çok kısa zamanda değişen bir şehrin yüzünde travmaların izleri var. Kimileri bu sıkıntıyla yaşar, kimileri de kaçar. Kendi adıma, hem yaşadım ve hem de kaçtım.


İstanbul’un ‘Devletlü Kaba Ağac’ı

İstanbul’un karakteristik ağaçları arasında neler var?

İstanbul şehrini Bizans’tan başlayarak incelediğimizde kimi ağaçların her devirde bu şehrin karakterine nüfus ettiğini görüyoruz. İstanbul’u ziyaret etmiş olan her seyyahın da bahsettiği ağaçlar onlar. Serviler, fıstık çamları ve erguvanlar böyle ağaçlardan.… Çınarlar da öyle ama onların öne çıkması Osmanlı kültürüyle oluyor, Türklerin “Devletlü Kaba Ağaç” imgesiyle örtüştüğünden imparatorluğun bir simgesi olarak başkentlere mührünü vuran bir ağaç.


Umut verici çabalar var

Anıt ağaçları yeterince koruyabiliyor muyuz?

Son yıllarda artan ilgi ve yetkili mercilerin çalışmalarıyla pek çoğunun tescili ve bakımları, tedavileri yapıldı. Bir başlangıç olarak değerlendirirsek umut verici. Ama İstanbul’dan bahsediyoruz; rantların her şeyden daha değerli olduğu bir zaman ve mekanda tam teşekküllü bir koruma mümkün mü emin değilim. Bu çalışmayı yaptığım süre içerisinde pek çok ihtiyar ağaç inşaatlara kurban gitti. Daha geniş bir çerçeveden bakarsak doğa da öyle.

#Ağaç
#Volkan Yalazay
#Eski İstanbullu Ağaçlar
5 yıl önce