İslam medeniyetine ait eserlerin en çok zarara uğradığı 13. yüzyıldan bu yana, ikinci büyük yıkım günümüzde yaşanıyor. Savaş ve çatışmalar binlerce yıllık tarihin yok olmasına neden oluyor. Irak, Suriye, Yemen ve Libya’nın yeniden imarı için yaklaşık bir trilyon dolara ihtiyacı olduğu söyleniyor. Bu yeniden imar edilme sürecine girildiğinde tarihi ve kültürel yapılara bu bütçelerin ne kadarının ayrılacağı mechul. Üstelik özellikle Irak ve Suriye’deki yıkım ve tahribatlar sürüyor. Bağdat ve Şam’ın temsil ettiği medeniyet merkezlerindeki İslam öncesi ve İslam kültürel mirası tahrip ediliyor. Binlerce tarihi alanla süslü Suriye, kültürel mirasının savaş nedeniyle tahrip edilmesine, yağmalanmasına ve yıkılmasına tanık oluyor. Bütün bu olumsuz tabloya karşın ümit veren gelişmeler de yaşanmıyor değil. Irak’ın Musul kentindeki Büyük El Nuri Camii için harekete geçildi. Almanların öncülük ettiği bir grup yok edilen eserlerin yeniden kazandırılması için Arap sanatçıların da katıldığı atölye çalışmaları düzenliyor. Iraklı genç bir heykeltraş ise ülkesinin değerlerini yeniden kazanacağına dikkat çekmek için DEAŞ’ın zarar verdiği eserlerin heykellerini yaptı. Musul yerel idaresi sanatçıya destek vereceklerini açıkladı. Diğer taraftan Paris’teki Modern Arap Müzesi’nde Ortadoğu’da tahrip edilen eseleri gösteren tamamen dijital bir sergi açıldı.
Irak Musul’daki Büyük El Nuri Camii geçtiğimiz yıl DEAŞ tarafından havaya uçurulmuştu. Cami, 12. yüzyılda Haçlılara karşı kazandığı başarılarla bilinen Selçuklu Atabeyi Nureddin Mahmud Zengi tarafından yaptırılmıştı ve meşhur Hadba Minaresi de benzerleri İran ve Orta Asya’da görülen yedi farklı dekoratif tuğla işinin oluşturduğu karmaşık geometrik desenlerden oluşuyordu. Tüm İslam ülkeleri için büyük anlam ifade eden cami için gerekli adımlar atıldı. Birleşik Arap Emirlikleri, Irak ve Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü, UNESCO, Uluslararası Kültür Varlıklarını Koruma ve Restorasyon Çalışmaları Merkezi ile işbirliği içinde ICCROM, camiyi yeniden inşa etmek için 50.4 milyon dolar değerinde beş yıllık bir proje başlattı. BAE’den gelen fonlarla, Musul’daki yerel makamlar, caminin ve tarihi minaresinin yeniden yapılanacağını halka duyurdu. Proje, DEAŞ’ın kent üzerindeki kontrolü sırasında tamamen tahrip olmuş binaların yanı sıra, cami ve tarihi bahçelerin etrafındaki altyapının tamamen yeniden inşa edilmesini de kapsıyor. Ayrıca, cami kalıntılarını içeren bir hatıra anıtı da yapılacak.
Yine, Iraklı genç bir heykeltıraş Ahmed İsmail Shankali DEAŞ’ın ülkenin büyük bölümünü kontrolü sırasında imha ettiği arkeolojik ve tarihi eserlerin heykelini yapıyor. Genç Iraklı, yeteneklerini savaşın yıktığı en belirgin Irak anıtlarını yeniden yaşatmak için kullanmaya çalıştığını söylüyor. Shankali,bu eserlerini Musul’da Kültür Gezici Müzesi tarafından düzenlenen sergide halkla buluşturdu. Heykeltraş çalışmalarında, DEAŞ tarafından tahrip edilen anıtlara odaklanıyor ve bu “Anıtlarımızı yok edemezsiniz, biz mutlaka onları geri getireceğiz” diyor.
Paris’teki Modern Arap Müzesi’nde(IMA) ise Ortadoğu’nun kayıplarına dikkat çekmek için bir sergi açıldı. Sergide Musul, Halep ve Palmyra’dan başlayan ve Libya’daki antik Leptis Magna kenti ile sona eren dört önemli ülkenin eserlerine yer veriliyor. IMA’nın tarihinde türünün ilk örneği olan “Age-Old Cities” sergisi, Ortadoğu’daki tehdit altındaki veya tahrip olmuş miras alanların trajik halini tamamen dijital olarak gözler önüne seriyor. Ancak burada ziyaretçileri karşılayan resim, heykel veya eser yok. Bunun yerine, loş bir ortamda, son zamanlarda şiddetli bir savaşa ve yağmalamaya maruz kalan tarihi mirasların dijital olarak yeniden inşa edilmiş hali sergileniyor. Çalışma, bu şehirlerde kaybedilen veya tahrip olanların kapsamını açıkça ortaya koysa da, umut veriyor. Serginin, bu ülkelerde birçok restorasyon projesinin başlamasıyla, kültürü korumak uğruna güçlerini birleştirmek isteyenler için ilham verici olmayı amaçlıyor. Sanat tarihi uzmanları çatışmaların bitmesi ve siyasi istikrarın sağlanmasının ardından daha kapsamlı çalışmalar yapılacağına dikkat çekiliyor. Savaş bölgelerinde yaşayan çok sayıda sanat gönüllüsü ise fotoğraf ve dökumanlarla arşivler oluşturuyorlar. Önümüzdeki günlerde özellikle Irak’taki çalışmalar hız kazanacak.
Almanlar, 18 kurucu ortakla işbirliği yaparak ArcHerNet adlı tarihsel miras ağını kurdu. Bu platform Lübnan ve Irak’ta projeler yürütüyor. Çalışmalarda, Arap bölgesindeki tarihi ve arkeolojik alanların korunmasında uzmanların rehabilitasyonunu ve eğitimini sağlamak hedefleniyor. Arkeologlar ve mimarlar ile yapılan çalışmalarla krizden sonra yeniden inşa etmenin yolları aranıyor. Özellikle Suriye’ye komşu ülkelerdeki mültecilerle çalışmalar yürütülüyor.
