H.HÜMEYRA ŞAHİN
Seyahat etmeyi bir kitabın sayfalarını çevirmek gibi düşünürsek, bir kitabın sayfalarını çevirmeyi de seyahat gibi düşünebiliriz elbette. Her bir sayfa bizi bambaşka dünyalara götürmekle kalmaz, dünyaları da bizim ayağımıza getirir. Tabii kitaba ulaşabiliyorsanız…
Dünya nüfusunu düşündüğümüzde kişisel bir kütüphaneye ya da umumi bir kütüphanenin imkanlarına erişebilen insan sayısı çok küçük bir orana tekabül ediyor.
Oysa okumak bir ihtiyaç. Her zaman ve her yerde. Öylesine bir ihtiyaç ki, hayat yolcusunun en önemli gıdası, uzun yolculukların en sağlam dostu. Oğuz Atay'ın seyyar hikaye satıcılarını konu ettiği 'Demiryolu Hikayecileri', yolculuk halinde insanın tıpkı ekmek ve su ihtiyacı gibi, bir tren istasyonunda giderebileceği okuma ihtiyacını çok ilginç bir kurgu içinde anlatıyor. Bir hikaye sepetinden taze hayaller satın almak...
Üç hikayecinin istasyon şefinin daktilosunda yazıp, bir hikaye sepetinde satışa çıkardığı metinler, bugün tablet bilgisayarına binlerce kitap yükleyip, koltuğunun altına birkaç gazete sıkıştırıp, çantasına üç-beş kitap atıp yolculuğa çıkanlar için ne ifade eder bilinmez. Fakat üç-beş sayfa bir metni hemen tüketmeden uzun bir yolculuğa yetirmenin duygusunu belki derinden yaşatır.
İnsanın okuma ihtiyacı, bazan bir tren istasyonundaki hikaye sepetinde, bazan rafları dolup taşan bir kitapçı dükkanında giderilir. Bazan da kurumsallaşmış kimlikleri olan, gözalıcı mimari tasarımlara sahip, marka tabelalar altında... Biz bu sefer, ne raflarında milyonlarca kitabı olan Amerikan Kongre Kütüphanesi'ne, ne National Bibliotek'e, ne de Topkapı Sarayı Kütüphanesi'ne gideceğiz. İhtiyaçlar hiyerarşisini gözeterek acil kitap ihtiyaçlarına cevap veren, dünyanın en orijinal kütüphanesinin peşine düşeceğiz;
Biblioburro…
Biblioburro, bir ayaklı kütüphane; 'Donkey Library', Türkçesiyle, Eşek Kütüphanesi…
Kolombiya'nın kuzey bölgesinde, La Gloria'da ilkokul öğretmeni Luis Soriano, öğretmenlikten arta kalan zamanında Alfa ve Beto adındaki eşeklerine kitaplar yükleyerek kırsal alanda kitaplara erişimi olmayan çocuklara okumanın zevkini götürüyor.
Belki tabelası, atından geçebileceğimiz bir kapısı yok ama bölge insanı için en az bir şehir kütüphanesi kadar fonksiyon icra ediyor.
Kütüphanenin kurucusu Soriano, “Evde boş duran iki eşeği görünce aklıma onları bu kütüphane işinde kullanabileceğim geldi. Çünkü ağır yükleri taşıyabiliyorlar. Kitapları onlara yükledim ve böylece benim iş araçlarım haline geldiler.” diyor.
Her cumartesi şafak vaktinde karısını ve üç çocuğunu bırakarak dört saat uzaklıktaki seçili köylere giden Soriano, 'Vadilerin içinde yolculuk yapmak kolay değil. 8 saat eşeğin üzerinde oturuyorsunuz. Ama bu yolla Kolombiya'nın geleceğini inşa ettiğime inanıyorum.' diyor. Çocuklara sadece kitap götürmekle kalmıyor, onların ödevlerine yardım etme, onlara hikaye okuma ve coğrafya öğretme gibi vakit isteyen çalışmalar da yapıyor. Öyle ki, 1990'den beri 4000'den fazla çocuğun ve sayısız yetişkinin çalışmalarına bu yolla katkı sunmuş. Bu yolculukların bazılarında yaralanmış. 2008'de eşekten düşerek bacağını kırmış, 2006'da eşkıyaların saldırısına uğramış.
Soriano; “Bu, biz öğretmenler için bir eğitim zaferi ve ebeveynler için de çocuklarının okumayı öğrenmesi aynı derecede tatmin edici. Toplumlar böyle ilerleyebilir ve çocuklar ancak böyle iyi ve faydalı vatandaşlar olabilirler. Onları dünyayla iletişime geçirmenin yolu okumaktır.” diyerek yaptığı işe ne kadar büyük bir ideal yüklediğini de gösteriyor. Ayrıca karısıyla birlikte evlerinin yakınında bölgenin en büyük ücretsiz kütüphanesini kurmuşlar. Bağışlarla topladığı beş bine yakın kitabı olan kütüphanenin yanında küçük bir restoran dahi var. Donkey Library, idealizmin en çarpıcı örneklerinden…
Bir başka örnek için başka bir kıtaya geçelim; Afrika'ya...
Kenya Deve Kütüphanesi de, en az 'Donkey Library' kadar ilginç. Bir kamu kuruluşu olan Kenya Ulusal Kütüphane Servisi, 1985'ten bu yana ülkedeki okuma oranını artırmak amacıyla çöl boyunca kitap taşıyan kambur hizmet hayvanları ile kervanlar çıkarıyor yola.
Kütüphaneci Rashid Farah, 'Sabit bir kütüphanenin göçebe bir topluma faydası olmayacağından, biz göçebe kafilelerini takip ederek okuma materyalleri ulaştırıyoruz.' diyor. Dokuz deve ile üç kervan halinde yola çıkıyorlar. Bir kervanda genelde üç deve oluyor, develerden biri, içinde 200'er kitap olan iki kutuyu taşıyor. Diğeri kamp çadırı, üçüncüsü de eşya taşıyor. Kervanlar belli periyodlarda oniki bölgeye gidip geliyorlar. Kervan yöneticisi, 'Gideceğimiz günler belli olduğundan, develerimiz ulaştığında çocuklar bizi bekler vaziyette oluyor. Hizmet verdiğimiz okullar bize bunun daha şimdiden eğitimde çok büyük bir etkisinin olduğunu, eğitim standartlarının geliştiğini ve ulusal sınavlardaki başarının arttığını söylüyorlar' diyor.
3.500 kayıtlı üyenin olduğu kervan kütüphanesinde her çocuğun iki kitap ödünç alma hakkı var. 14 gün sonra, ellerindekini gelen kervanda yenileriyle değiştiriyorlar. İngilizce, Swahilice ve Somali dilinde kitaplar... Kütüphaneci, insanlara böyle bir hizmet götürdükleri için çok mutlu. Fakat bazı arzuları var. Bunlardan birisi, 'bütün develerimiz erkek, eğer bir tane dişi devemiz olsaydı, ileride sayıları daha fazla olurdu' şeklinde. Diğeri ise, 'deve görevlisine yardım için bir motosiklet…'
Çöl, sabit bir kütüphanenin işe yaramadığı yerlerden... Zorluğu, meşakkati dizboyu olsa da, ayaklı kütüphanelerin hikayesi çok fantastik. Aynı zamanda çok pratik. X-ray cihazlardan geçmeden, mavi göklerin ve uçsuz bucaksız bir ufkun altında kitaba ulaşmanın, bir yenisini dört gözle beklemenin keyfini yaşatıyor insana...
Bir sonraki ay, bir X-ray'den geçerek kitapların dünyasına açılacağız.
