Gata fiyongu dendi, çene altından bağlansın dendi, iğnesiz ve bonesiz kullanılsın dendi, babaanneleri gibi örtsünler dendi. Günümüz başörtü bağlama biçimini eleştirenler en çok da geleneksel Anadolu biçimine uymadığını, babaannelerimizin böyle örtünmediğini ileri sürdüler ama o biçimi de kimse açıklayamadı. Örneğin babaannesi örtülü olmayıp da kendisi örtünmeye karar veren biri kimi örnek alacaktı? Bunun cevabı gayet açık olsa da, yasağa kılıf arayan ve çözüme yanaşmayanlar, alternatif tekliflerini bir türlü getiremedi. Biz de onlara kolaylık olsun diye Anadolu'da başını örten kadın avına çıktık. Ama gördük ki, başörtüsü bağlama şekli Türkiye'de bölgelere göre değil şehirlere hatta köylere göre bile değişiklik gösteriyor. Ancak hepsinin da ortak bir yönü var: Anadolu'nun kadınlarının büyük bölümü, yeşillik olsun diye değil 'namahrem'e karşı örtünüyor. Bu amaçla kimi yemenisiyle baştan ayağa örtünüyor, kimi başında topuz yapıyor. İşte Edirne'den Ardahan'a; Sinop'tan Osmaniye'ye kadar ülkemizin geleneksel örtünme biçimleri...
Marmara Bölgesi'nde kadınların örtünme biçimleri değişiklik gösteriyor. Başörtüsünün yöredeki adı çember. Kadınlar daha çok çeki, çember ve taka kullanıyorlar. Genellikle kırmızı rengin tercih edildiği çeki tülbent, yazma türünde kumaştan yapılmış başörtüsünün fesin alın kısmına bağlanması ve uçlarının fesin içine saklanması ile kullanılan bir örtü. Özel günlerde çekinin üzerine sayısı maddi duruma bağlı olarak altın paralar takılıyor. Baş altınları; kırmızı kurdele ya da bükülmüş ince kumaşa aralılarla geçirilen altın liralar fesin alın kısmına, çeki üzerine yerleştiriliyor ve arkadan bağlanıyor. Günümüzde üçgen formundaki çekiler kendi etrafında katlandıktan sonra önde alından, arka enseye kadar fesin etrafından dolandırılarak, arkadan çapraz olarak geçiriliyor ve önde çene altında bağlanıyor.
Çember, pamuk ipliği ile bez ayağı tekniğiyle yapılan kare formundaki dokuma parçası üzerine ipek iplik ile zincir işi tekniğiyle işlenen bir başörtüsü çeşidi. Genellikle başörtüsünün merkez kenar ve köşelerinde yer alan motifler bitkisel ve geometrik motiflerden oluşuyor ve çoğunlukla yeşil, turuncu ve sarı ipek ipliklerle işleniyor. Çember başörtüsünün kenarları isteğe bağlı olarak saçak, püskül, firkete oyası ile süsleniyor. Günümüzde çemberin püsküllerinde sim iplik de kullanılıyor. Çember çene altından dolanarak başın tepesinde bağlanıyor. Pamuklu ve ipekli dokumadan üretilen çemberlerin üzeri ipek iplikle işleniyor ve üçgen formda katlanarak iki ucu çene altından dolandırılarak tepeliğin üzerinden bağlanarak kullanılıyor.
Güney Doğu Anadolu'da Mardin, Diyarbakır, Şanlıurfa ve Adıyaman civarında geleneksel başörtü biçimleri oldukça çeşitli. Mardin'de çoğunlukla başarenkli tülbent yani epri bağlanıyor. Evli kadınlar ise kaftan ve huçuk üzerine beyaz tülbent kullanıyorlar. Dağ köylerinde kofi denilen silindir biçiminde başlık da takılıyor. Ova kesiminde kadınlar başlarına bağladıkları renkli puşularla dikkat çekiyorlar. Evlendikten sonra ise bırman veya şifondan yapılmış beyaz renkli kıtteni eşarpları kullanılıyor. Kadınlar özel günlerde başlarına bordo renkli çuha kumaştan yapılmış fes yani kofi giyiyorlar. Bunun üzerine de hamavi denilen kalın bir eşarp örtülüyor. Bunların yanında leçek ya da kitan adı verilen beyaz tülbentten yapılan örtüler de kullanılıyor. Bölgede Hibriye adı verilen tülbent ve neçek de sıklıkla kullanılıyor.
İç Anadolu bölgesinde de geleneksel örtü oldukça zengin. Kadınlar; Bartın yazması, pullu, fes, hindi adı verilen ince örtü, fes, pullu yemeni, şal, tepelik, kıvrak çeki, çora bürük, bürüncek, çar, silgi kullanıyor. Kayseri, Kırşehir, Niğde, Sivas bölgelerinde geleneksel kadın giyimindeki çeşitlilik başlık türlerinde belirgin. Tepelik ya da fes en yaygın başlıklar arasında. Fes altına ince, tülbendi andırıyor ve genellikle yeşil renkte kıvrak çeki adı verilen bir örtü bağlanıyor. Kimi yörelerde kanaviçeli ve çevresi pullu çekiler kullanılıyor, çora bürük veya bürüncek denilen uzun örtülerse bir yerden bir yere giderken örtünülüyor. Çar ya da silgi denilen örtüler yaygındır. Fes, düz keçe biçiminde dövülerek üçgen şekline getirilip başa oturtuluyor. Üzerine beyaz kumaş kare şeklinde kesilip, iğne ile işlenip yukarıya doğru daraltılıyor. Fesin ön kısmı altın paralar, işlemeler ve boncuklarla süsleniyor.
Doğu Anadolu'da çar, ehram, çarşaf, yazma, atkı, çitayi, şal en çok kullanılan örtülerden. Erzurum, Kars, Bayburt civarında ehram en çok kullanılan örtü biçimi. Ehram yünden yapılan bir giyisi ve kadınlar başlarını ve omuzlarından aşağısını tek parça şeklinde bununla örtüyorlar. Yazma da bölgenin geleneksel örtüsü. Başın ön tarafından ve arka tarafından dolanarak örtülüyor. Çarşaf daha çok Erzurum ve Kars civarında kullanılıyor. Citayi bölgede yazmanın diğer adı. Erzincan civarında kullanılan bu örtü yanında atkı da daha çok yaşlılar tarafından tercih ediliyor.
Ege Bölgesi'nde kadınlar daha çok yemeni ve çitareyi tercih ediyor. Çitare, ipek ve pamuk karışımından yapılan bir örtü biçimi. Kıvrak da bölgede kullanılan biçimlerden. Kıvrak başın üzerinden örtülen siyah renkte bir giyisi. Boş olan kolları omuzlardan aşağı doğru sarkıyor. Baştan itibaren yere kadar iniyor. Çarşafı da andıran bu örtü daha çok kısa süreli dışarı çıkan bayanların tercih ettiği bir örtü biçimi. Akdeniz Bölgesi'nde kadınlar daha çok yemeni ve tülbenti tercih ediyor. Özel günlerde kadın fesi ve hotoz kullanılıyor.
Karadeniz'de kadınların örtünme şekilleri de günlük hayat ve özel günlerde değişiyor. Çember, yaşmak, yazma, atkı, makaslı peştamal, kara peştamal sık kullanılanlar arasında. Çember, kenarları işlemeli, sade, renkli veya motifli başörtü. Yaşmak, kenarları işlemeli ve renkli başörtü. Genellikle çember üzerine takılarak kullanılıyor. Yazma ise yaşmağın büyüğüne deniyor. Atkıyı da kadınlar genellikle kısa süreliğine dışarı çıkarken kullanıyor. Peştemal ise daha çok evli ve yaşlı bayanların kullanıldığı, bel örtüsü olarak da kullanılan ince çubuklu desenli başörtü. Makaslı peştemal ise daha çok genç kızlar ve genç kadınların kullanıldığı püsküllü örtü. Çeşan ve dolaylık da başa ve bele takılan bir örtü biçimi. Bölgede sıklıkla kullanılıyor. Özellikle kadınlar köy işlerinde çeşanı tercih ediyor.
