Üniversite tercih dönemi başladı. Öğrencilerden çok velileri tercih heyecanı sardı. Daha çok para kazandıran mesleklere yönlendirilen öğrencilere yol gösterecek açıklamalar yapan İstanbul Üniversitesi Sosyoloji bölümü başkanı Prof. Dr. İsmail Coşkun, Gerçek Hayat'ın sorularını yanıtladı.
Dün de bugün de baktığımızda en temel şey ekonomik faaliyet. İnsanın kendini üretmesi, maddi temelini kurması son derece önemli. Aileler ve genç kuşak, alınan eğitimin karşılığında nasıl bir kariyerin kendisini beklediğini görmek istiyor. Bu son derece tabii. Türkiye’de uygulamalı bilimler alanı olarak mühendislik, sağlık bilimleri gibi alanların merkezde olması, bireyin eğitimini tamamladığında meslekî ve iktisadî karşılığının müşahhas olarak bulabileceği inancı ya da kabulüyle ilgili.
Türkiye 1980’lerde başlayıp 2000’lerde zirve yapan bir değişim süreci yaşıyor. Hem uluslararası ekonominin çok temel bir parçası, hem de bölgesel sistemlerin merkezinde. Ayrıca küreselleşme süreçlerinin parçası olmaktan gelen bir hareketliliği de yaşıyor. Bu beraberinde hizmet sektörünün gelişimini ve uygulamalı bilimlerin dışında, sosyoloji, antropoloji, tarih, coğrafya, beşerî coğrafya gibi alanlara ilgiyi getirdi. Dün sadece tek bir istihdam kapısı olarak öğretmenlik varken bugün ise coğrafya bilgi sistemlerini bilen bir coğrafyacı, artık kentsel dönüşümden mahalli idarelere, merkez bürokrasiden çevre şehircilik bakanlığına kadar bir karşılık bulabiliyor.
Hayır etkilemiyor. Bu tercih etmeme durumu bürokrasinin insan kaynakları ve onların formasyonundan, bürokrasinin ağırlığından kaynaklanmıyor. Temel bilimler yani uygulamalı bilimlerin mesleki ya da maddi karşılığı okulu bitirmeyi müteakip daha çabuk vereceği inancı yaygın. Bu algı son 5-6 yıldır değişmeye başladı. Genç kuşak, sosyal bilimlerle daha somut ilişki kurup, daha fazla sosyal bilim okuyor. Temel bilimlerde ciddi bir düşüş var. Bu düşüş bana göre doğru değil. Kamunun bunu yönetmesi gerekiyor. Çünkü biz teknolojik gelişmeleri temel bilimler aracılığıyla yöneteceğiz. Yükseköğretim Kurumu Başkanlığı’nın, TÜBİTAK’ın bu konuda yaptığı çalışmalar var.
DEĞİŞEN TOPLUMU ANLAMAK SOSYOLOJİYLE MÜMKÜN
Kamuoyundaki tartışmalardan dolayı sosyoloji ailelerin de gündemine giriyor. Tanıtma toplantılarımıza, tercih günlerimize gençlerin yanı sıra anne-babalar da geliyor. Onlar da merak ediyor, soru soruyor. Sosyoloji, sosyal antropoloji, klasik filoloji ya da dil bilimle ilişki kurduğunda karşılığında ne elde edeceğini merak ediyor. Filolojiyi sadece İngiliz dili, Amerikan dili olarak düşünmeyin. Mesela Türk dili ve edebiyatı. Bugün Türkiye tüm dünyada ilgi konusu. Türk kültürü, coğrafyası, devleti, siyaseti ya da toplumsal hareketliliği merak ediliyor. Bunun getirdiği ilgiyle Türkçe öğreniliyor. Kültürel çalışmalar da sosyolojiyle birleşti ve Türkoloji sahası çok güçlü bir alana sahip oldu. Dün bu alandan mezun olanlar sadece öğretmen oluyordu. Bugün TİKA, Yurtdışı Türkler ve Yunus Emre Enstitüsüyle kamunun yaptığı açılımlar Türk dili eğitimi alanlara başka bir alan açtı. Dün için bir karşılığı yokken bugün çok ciddi bir sosyolog ihtiyacı var. Bu toplumsalın ve Türkiye’nin değişen dinamiğiyle ilgili.
BATI SOSYOLOJİSİNİN İYİ ÖĞRENCİSİ OLMAKTAN ÇIKTIK
Uluslararası anlamda sosyolojinin bağımsız bir kürsü haline gelmesi 1913’te Durkheim’la başlıyor. Türkiye’de sosyoloji bölümünün kurulması ise 1914. Batı deneyimi biraz kendine özgüdür. Türkiye batıdaki gelişmeleri çok yakından takip etti fakat bizim tarihî gelişimimiz, kültürelliğimiz, toplumsallığımız, coğrafyayla ilişkimiz farklı. Toplum-devlet ilişkilerimiz farklı. Sosyolojinin geliştiği dönemde endüstri devrimi ya da sınıf olgusu gibi sorunlar yok.
- Bizim ürettiğimiz sosyoloji ve sosyal bilimler batı deneyiminden biraz farklı. Çünkü sorunlarımız farklı. O sorunla ilişki kurma biçimimiz de farklı. Türkiye’de sosyoloji bugün kentleşmeyle, toplumun hareketlilikleriyle, demografik değişim dönüşümle, modernleşmenin yarattığı sorunlarla, göç ya da suç olgusuyla daha bütüncül, yani teorik yönü güçlü ilişkiler kuruyor. Amerika ikliminde sosyoloji daha dar bir alana sahip. Oradaki dar alanla kültürel antropolojinin alanını birleştireceksiniz, bizdeki sosyolojinin alan genişlemesini ancak yakalarsınız. Hatta tarih alanındaki çalışmaları da ekleyerek bizdeki kapsamı ancak yakalarsınız.
Uluslararası sosyoloji kamusuna konuşan sosyologlarımız, bilim insanlarımız var. Ulusal ve uluslararası ölçekte, araştırma ve bilgi üreterek ölçme-değerlendirme araçlarını geliştirmiş durumda. Burası çok dinamik, gelecek buradan şekillenecek. Batıda her şey azla kurumlaşmış. Fazla belirli. Yani araştırmacıyı heyecanlandıracak yeni sorunlar yok. Türkiye öyle değil. Her tarafımız sorun kaynıyor. Geçmişten gelen bir tecrübe var. Bu dinamizm ve sosyolojiyle kurduğumuz ilişkinin artık yüksek bir düzeye ulaşması, beraberinde daha güçlü sosyolojik araştırmaları ve güçlü sosyologların çıkışını getirecek. Gelecekte güçlü sosyologlar bu coğrafyalardan çıkacak. New York’tan ya da Londra’dan çıkmayacak. Türkiye’nin dinamizmi bunu oluşturacak.
Dün için bunlar yoktu. Bugün taraftarlık kocaman bir alan. Bir Beşiktaş taraftarı olmak başka bir şey, Fenerbahçe taraftarı olmak başka bir şey, Trabzonsporlu olmak çok daha başka bir şey. Sosyoloji aracılığıyla bu yönde çalışmalar da yapılmaya başlandı. Ve spor sosyolojisi Türkiye’de gelişmekte olan alanlardan bir tanesi. Sağlık sosyolojisi gibi, turizm sosyolojisi gibi bâkir ve gelişmeye açık bir alan.
ŞEYTAN GÖRMÜŞ GİBİ KAÇIN
Muhafazakâr kesimin ilgisi diğer kesimin ilgisi tartışmasına hiç girmemek gerekiyor. 1980’lerden itibaren ben bu bölümdeyim, 12 Eylül öncesi bu bölümde üniversite okudum. Sosyal bilimler her zaman bu sosyal çeşitliliği yakalar ve Türkiye’nin tüm katmanlarından, coğrafyasından öğrenciyi ağırlar.
Özellikle kamu üniversiteleri Türkiye’yi temsil edici profili bünyesinde barındırır. Tercihte kesinlikle ve kesinlikle kamu üniversitesi birinci kriter olmalı. Daha sonra tarihi olan bir üniversite. Tarihi, uzun bir hikâyeye sahip olması anlamında değil. Tam aksine beraberinde bir kurum ve müessese kültürü taşımasıdır. Hoca talebe ilişkisinin kurumsallaşması mânâsında, müfredatın oturması anlamında bir kurumsallaşma. Kurum kültürü de son derece önemli. İstanbul Üniversitesi (İÜ) Sosyoloji bölümünden bütün kadroyu alsak, yeni bir kadro getirsek buradaki kurum kültürü devam eder. O anlamda tarih önemli.
- Daha sonra ise tercih edilen okulun büyükşehirde olması önemli. Bireyin zenginleşmesini sağlayacak bin türlü ilişki biçimini bünyesinde barındırır. Kozmopolitizme, farklı toplumsal gruplara ve ilişki biçimlerine açıktır. Bunu taşra üniversitesinde göremezsiniz. Çocuk sosyoloji yapacaksa sosyal bölüm okuyacaksa büyükşehirde okuyacak. İçinde yaşayacak, o toplumsallığı bizatihi tecrübe edecek.
- Bir başka önemli nokta ise tercih edeceğiniz bölüm kendisini ne kadar yeniliyor? Çağdaşla ne kadar ilişkili? Bölüm müfredatını ne kadar güncelleyebiliyor? Kadrosunu ne kadar gençleştiriyor? Kırk yıldır aynı şeyi anlatıyorsa bölümde oradan şeytan görmüş gibi kaçmamız gerekiyor.
Bölümlerdeki lisansüstü imkanları nedir bu da son derece önemli. O okulda uygulama ile kurulan ilişki nedir, ben o okulu okuduğumda proje yapma, proje deneyimi yaşama, projenin parçası olma imkânı elde ediyor muyum, etmiyor muyum? Uygulamalı bilimleri, sosyal bilimlerde araştırma yöntemlerini, nicel ve nitel araştırmayı, saha araştırma tekniklerini bölüm ne kadar veriyor, buradaki hocalar güçlü mü buna bakılmalı.
