İslam bilim ve teknolojisinin tanıtılmasında büyük katkıları olan merhum Fuat Sezgin yazma eserlerden hareketle 8. yüzyıl ve 16. yüzyıl arası bilimsel icatları imal ettirerek tek bir koleksiyonda toplanmasını sağlamıştır. İslam bilim mirasının görünür kılınması açısından bir devrim niteliğinde olan bu koleksiyonda yer alan eserlerin bir kısmı “100 Objede İslam Bilim Tarihi Sergisi” adıyla Millet Kütüphanesi Selçuklu Müze Salonu’nda bilim ve sanatseverlere sunuluyor. 12 Nisan’da açılan serginin koleksiyonunda astronomi, coğrafya, geometri, optik, teknik, kimya, tıp alanında özenle seçilmiş 100 obje modern sergicilik anlayışıyla geliştirilen tasarımla bugünün insanına hitap etmesi amaçlanıyor. Hüseyin Şen’in küratörlüğünde hazırlanan sergide Biruni, El-Cezerî, İbn el-Heysem, Takiyyüddin, Ebubekir er-Razî, ez-Zehravî başta olmak üzere pek çok İslam bilgininin icat ve buluşları bir araya geliyor.
100 Objede İslam Bilim Tarihi Sergisi’nin astronomi kısmında rasathaneler, usturlaplar, ekvatoryumlar ve mekanik aletler yer alıyor. Sergide İslam medeniyetinin önemli bilim merkezlerinden Meraga, Semerkant ve İstanbul rasathaneleri için icat edilen gözlem aletleri görülebilir. Meraga Rasathenesi’nden günümüze kadar ulaşan tek obje olma özelliğine sahip Dresden Gök Küresi Muhammed ibn Mu’eyyed el-‘Urdī tarafından pirinçten imal edilmiştir. 16. yüzyılda Dresden’e ulaşan bu gök küre günümüzde Dresden Devlet Sanat Koleksiyonu’nda bulunuyor.
Yıldızların konumu belirlemek için astronomi alanında kullanılan çeşitli usturlaplar içinde imal tarihi bilinen en eski usturlap, Endülüslü ustalara ait muhtelif usturlaplar, Batı’daki en eski usturlap olan Karolenj Usturlabı, Oxford Bilim Tarihi Müzesi’nde muhafaza edilen ve 1480 senesinden bugüne kadar eksiksiz olarak ulaşan küre şeklindeki Oxford Usturlabı ile Sultan II. Bayezid’e ait usturlap dikkat çekiyor.
Sultan II. Bayezid’in usturlabı Şirvani isimli bir usturlap ustası tarafından 1505’de imal edilmiştir. Günümüzde orijinali Kahire İslam Sanatı Müzesi’nde bulunan bu usturlabın bir modeli sergide görülebilir. Astronomi bilimine ait kısımda Biruni’nin Mekanik Ay takvimi ve Hazinî’nin kendi kendine dönen Küreli Saati’ne de yer veriliyor.
Serginin coğrafya ve seyrü sefer bölümünde el-İdrisî’nin Kayıp Dünya Haritası ile balık pusulası ve manyetik pusula gibi çeşitli pusulalar bulunuyor. Farklı özelliklere sahip güneş, kum, su ve mekanik saat modelleri içinde Nureddin Zengî’nin taşınabilir güneş saati, İbn Şâtır’ın Şam Emevi Cami güneş saati, Takiyyüddin’in mekanik saati, Cezerî’nin katipli mum saati ve filli su saati dikkati çekiyor.
Osmanlı astronomu ve mucidi Takiyyüddin’in altı silindirli su pompası, buhar makinası, çarklı kaldıracı ile Cezerî’nin iki silindirli su pompası, şifreli kilit mekanizması ve kapı kilidi mekanizması sergideki teknik eserler arasında öne çıkmaktadır.
İslam bilim tarihinde kimya alanında geliştirilen önemli tekniklerden biri olan damıtma işlevi için kullanılan imbikler de sergide görülebilir. Ortaçağ’da gülüyle meşhur Şam bölgesinde kullanılan ve Dımaşkî’nin (ö. 1327) tarifini verdiği gül suyu üretimi aleti yani bir nevi endüstriyel imbik modeli, Endülüslü hekim el-Zehravî’nin gül suyu damıtma düzeneği ve Ebubekir er-Razî’nin tarifinden hareketle hazırlanan imbik sistemi sergide yer alıyor.
Ortaçağ İslam tıbbında kullanılan çeşitli cerrahi aletler de serginin dikkat çekici bir başka bölümünü oluşturuyor. Bunlar arasında diş taşlarını gidermek için kullanılan kazıcıyı (raspatör), piston şırınga, mişdah, makas, neşter, kanca, sonda, katarakt iğnesi, koter gibi tıbbi aletler sayılabilir.
100 Objede İslam Bilim Tarihi Sergisi’nde bilim ve tekniğe dair alet ve buluşların yanı sıra İslam bilim tarihine kaynaklık eden Seyyid Lokman, Takiyyüddin, İbn Haldun, el-Cezerî, İbn el-Heysem, el-Kindî, ez-Zehravî gibi İslam bilginlerinin kaleme aldığı 13 yazma eser de ziyaretçilerin ilgisine sunuluyor.
12 Temmuz’a kadar açık olan 100 Objede İslam Bilim Tarihi Sergisi hafta içi 10:00-16:00 saatleri arasında ziyaret edilebilir.
