Büyük adamların derdi de davası da büyük olur. Aynı zamanda dostları hakiki dost, düşmanları da hakkı teslim edemeyecek kadar aciz düşmanlardır.
Âkif davası olan dert sahibi bir adamdı. Bunu hayatının her safhasında görmek mümkündür. Dostlarını aziz bilmiş, düşmanları ile de onların anlayacağı dilden yine kendi üslubunca konuşmuştur. Ona hayatta iken “hurafelerin peşine takılmış adam” diyenler, ölümünden sonra da yine aynı herzeleri sıralamaktan çekinmemişlerdir.
22 Şair ve yazar Âkif sınavında…
Ismayıl Hakkı Baltacıoğlu’nun çıkardığı Yeni Adam Gazetesi 11 Mart 1937’de 167. Sayısında Mehmet Âkif konulu bir anket yayımlar. 15 Nisan 1937 tarih ve 172. sayıya kadar devam eden ankete ilk olarak Abdülhak Hamid, sonrasında Peyami Safa, İsmail Hami Danışmend, Şükufe Nihal, Sabiha Zekeriyya Sertel, Ahmet Hamdi Tanpınar, Burhan Toprak, Burhan Bilge, Yaşar Nabi Nayır, Suphi Nuri İleri, Sabahattin Ali, Falih Rıfkı Atay, Nurettin Artam, Sadri Ertem, Kerim Sadi, Orhan Seyfi Orhon, Yusuf Ziya Ortaç, Raif Necdet Kestelli, Nurullah Ataç, İlhami Bekir Tez ve H. Nihal Atsız ve son olarak Faruk Nafiz Çamlıbel cevap vermiştir.
Yazar Yusuf Turan Günaydın’ın dikkatli çalışması sonucu bir araya getirilen anket metinleri kitaplaşarak Şair Âkif İçin Memleketin Fikir ve Edebiyat Adamları Ne Diyor? (Kopernik yay. 2018, 87 s.) ismi ile yayımlandı. Âkif’in vefatından 2 ay 15 gün sonra gerçekleştirilen ve bir nevi soruşturma havasında geçen ankete bakılırsa meselenin Âkif’i anlamak ve daha iyi anlatmaktan öte herkesin Âkif hakkındaki sevgi ve nefretini ortaya koyması amaçlanmış gibi bir hava sezilmektedir.
Yazarlara yedi sorulmuş. İlk soru: Âkif İslamcı mı Milliyetçi mi bir şairdir? İkinci soru: Âkif bir sınıf şairi midir, yoksa halk şairi midir? Üçüncü soru: Âkif’in Türk İnkılabına hizmeti var mıdır? Dördüncü soru: Âkif’in edebiyata teknik bakımdan hizmeti olmuş mudur? Beşinci soru: Âkif’in memleketten uzaklaşmasını nasıl izah edebilirsiniz? Altıncı soru: Âkif’in eserlerinde belli bir tez var mıdır? Yedinci soru: Âkif’in insanî olan tarafları var mıdır?
Şükufe Nihal’in Âkif hakkındaki hezeyanları
Âkif’in vefatının hemen arkasından denilebilecek bir zaman dilimde ve cevabı belli olan sorulara, büyük ölçüde herkes kendi ideolojisine yaraşır bir şekilde cevaplar vermiş. Bu soruları Âkif’e olan kin ve nefretlerini kusmak için fırsat bilenler, Âkif’i tamamen olumsuzluklara ve nefretlerine hapsetmişler. Şükufe Nihal’in yazdıkları bu meyanda dikkat çekicidir. Âkif’in ruhunu cevapları ile muazzeb eden yazar verdiği her cevapla öfkesinin dozunu artımıştır.
“…bize ondört asır evvelki ihtiyaçların yarattığı rejimlerden bahseden iskolastik kafa…” (s.22)
“O ümmetçi bir adamdır, en karakteristik tarafı, koyu bir din adamı oluşudur.” (s.22)
“Başından, yine bizim malımız olmadığı söylenen fesi çıkarıp yerine bir başka biçimde bir çuha parçası geçirmeyi bir din, bir ahlak meselesi yaparak yurdunu, milletini bırakan, hurafelere takılmış bir adam!...” (s.23)
“Halk dili diye bize mahalle kahvesinin dilini getirdi.” (s.23)
“Onun mahsüllerini edebiyatımıza olsun sokmayalım. Şiirimizi olsun o laubalilikten, o çapaçulluktan koruyalım.” (s.24)
“Bence Âkif orijinal değil, lisanında yüksek ve nezih değil, milli inkılabımıza baş çevirmiş, beşeri zekaya, kültür seviyesi müsait olmayan bir insan…” (s.25)
Son olarak Âkif’i sanatkar mı, şair mi diye tasnif eden Şükufe Nihal, kendince onun bu iki payeyi de hak etmediğini iddia ediyor, onu okurken canı sıkıldığını, tozlu, küflü bir medrese havasında bunaldığını söylüyor.
Yüksek seciyeli, namuslu bir şair
Ankete verilen cevaplarda dikkat çekici olan bir isim de Nihal Atsız’dır. Atsız, Âkif’i hem Osmanlı Milliyetçisi, hem de İslamcı olarak tasnif eder, onun millet şairi olmak iddiasında olduğunu ve bir sınıfın şairi olamayacağını ifade eder. Her ismin farklı yorumladığı Mısır’a gidiş meselesini ise Atsız çok farklı bir zaviyeden değerlendirir ve Âkif’in duruşunu takdir eder:
“Âkif’in memleketten uzaklaşmış olmasını onun pek yüksek seciyeli olmasıyla izah ederim. Hissen, fikren ve vicdanen taraftar olmadığı şeyleri kabul eder gibi görünmek küçüklüğüne düşmemiştir. Âkif’in Mısır’a kaçışı “beğenmediğim şeyleri alkışlayamayacağım” diyen namuslu ve merdane bir harekettir.” (s.65)
Büyüklüğünü boş kalan yerinde aramak
Olumlu veya olumsuz kalan cevapların hemen ardından ankete en son dahil olan Faruk Nafiz Çamlıbel’in cevapları ise hakkı teslim eden ve ders verir mahiyettedir. Çamlıbel, bir şairin vazifesini yapıp yapmadığını üç soru sorarak ortaya koyamaya çalışır. Ona göre lisana, sanata ve memlekete yahut bu üçünden birisine hizmet etmiş olan şair vazifesini yapmıştır. Ve der ki “Rahmetli Âkif yukarıdaki suallerden birine değil, hepsine “evet” dedirten şairdir. Onun büyüklüğünü boş kalan yerinden anlamak kolaydır.” (s.66)
Yazar Günaydın, soldan ve sağdan uç isimlerin dahil olduğu soruşturmada dengenin gözetildiğini ancak soruların da yönlendirmesi ile cevapların, yer yer, o sıralar üzerinden on dört yıl kadar geçmiş bulunan yeni Cumhuriyet’in de bir savunmasına dönüştüğünü ifade ediyor.
Anketin yayınının üzerinden Sadettin Öcal tarafından gönderilen tepki mektubu kitaba girerken, yine mektuba cevap sadedinde Suphi Nuri İleri’nin “Üstad Baltacıoğlu’na” başlıklı yazısı da ilave edilmiştir. Kitaba ilave edilen ve aynı tarihlerde Akşam gazetesinde yayımlanan Nurullah Ataç’ın “Yine Âkif” yazısı da metinleri tamamlayıcı bir mahiyet arzetmektedir.
Âkif’in vefatının üzerinden yayımlanan bu anket, dostluk ve düşmanlık arasında bir tercih sınavına dönüşmüştür. Burada kriter; Âkif, inancı ve mücadelesidir.
