“Herkesin yaptığı şeyi yapmayın”, bu bir. “Aşırı meraklarınız olsun”, bu iki. “Nelerden haz alacağınızı bilin” bu da üç. İşte merhum Haluk Dursun hocanın vaktiyle bizlere tavsiye ettiği maarif metodu. Bunun için kurtarıcı mecralar da var üstelik: muhitler, mahfiller, haneler. Siz kapıları zorlayın, zaman zaman yanlış seçimler yapınca da üzülmeyin, böylece doğruyu bulmayı da öğrenirsiniz derdi üstüne. Mektep gibi insanlardı bunlar, tek başlarına bir ekoldüler, nosyonları vardı. Bitti bu tip insanlar? Gittiler ama bitmediler. Bugün belki birilerinin “rahle-i tedrisinden geçme” imkânı pek kalmadı ama sadece söyleşilerini dinlemekle, kitaplarını okumakla, yol haritalarını çıkarmakla epey yol alınabilecek kalemlerimiz mevcut. Taner Ay da bu isimlerin en zevk-i selim sahibi olanlarından.
BİR İSTANBUL AŞIĞI YAZAR
Söze bir İstanbul âşığı olan Haluk Dursun ile başlamayı tercih ettim çünkü Taner Ay da İstanbul’u göz ve gönül yordamıyla adımlarken bizleri edebiyatımızın hem unutulmaz hem de unutulmuş isimlerine götürüyor. Onun “Edebiyatımızda Unutulanlar ve Kaybedenler”, “İsmail Saib Sencer: Sufiler Arasında Bir Alim, Ulema Arasında Bir Sufi”, “Edebiyatın Kadıköyü” kitaplarına şöyle göz ucuyla bakınca bile bir yazarın define arama hazzını yakalayabiliyoruz. Türk edebiyatı nazarından konuşacak olursak, bizim araştırmacılarımızın alamet-i farikası şunlar galiba: korkunç bir merak, bitmek bilmez bir gayret, dünü bugüne taşıma mahareti. Kazı çalışmalarını köşe yazılarından kitaplarına taşıyan Taner Ay, bu kez bir hikâye ile edebiyat ve İstanbul âşıklarını ağına düşürüyor. Hikâyenin merkezinde İstanbul var, kahramanımız Tanbûrî Cemil Bey, zaman ise 1900’lerin başı. Alacağınız tadı siz düşünün.
İstanbul’un güzide beldelerinden Fatih’in Molla Gürânî semtinde doğan Cemil Bey, esaslı bir rindmeşreptir. Giyimine kuşamına fazla kıymet vermeyen, kuralları önemsemeyen, iç âlemiyle yaşayan, keşif ve seziş yeteneği kuvvetli, hoş gören ama her şeye eyvallahı olmayan, hâlden anlayan, zevkine düşkün biridir yani. Boşuna değildir nağmeleri hallaç pamuğu gibi oradan oraya savurması, bir dinleyeni bin yerinden vurması, baş kulağıyla değil can kulağıyla dinleyenleri hikmetlere bulaması. Cemil Bey hayatın acılarına katlanırken de neşelerine cevap ararken de hep tanburuna koşmuş evvela. Bu durum hanımının canını epey sıkmış, anılarda görülen bu. Ne vakit ki Cemil Bey’in tanburunun nâmı almış yürümüş, hanımı da nefsini mahcup bir limanda terbiye etmeye çekilmiş. Bu büyük sanatçımızın bir de kedi sevgisi var ki dillere destan. Hanımı muhalif olmasına ve “kedi varsa ben yokum” demesine rağmen, kedisini koynuna alıp evin başka yerinde uyumaları var mesela. Taner Ay, her yaştan insanın bu hikâyeyi okuma ihtimalini düşündüğünden olsa gerek, o zamanların eski(mez) insanlarını da mutlaka sayfalarına misafir ediyor. Bendeniz bu isimler arasından “dünya gözüyle görebileydik” diye zaman zaman ağıt yaktığım, kabrini sık ziyaret ettiğim bir zat-ı şahaneyi seçiyor ve sizi satırların yakışıklılığına davet ediyorum: “Kapalı Çarşı’nın içinden Bâyezîd’e çıktığında, soğuktan titriyordu. Ancak İmaret kapısının önünde Umûmî Kütüphâne’nin ikinci hâfız-ı kütübü İsmail Saip Efendi’yi ve Hacı Ali Efendi’yi kedileri doyururken görünce ıslak soğuğu hissetmez oldu. Meşrebi gereği ihtilattan ziyade inzivadan, mukâmeleden ziyade mütalaadan hoşlanan bu allâmeye hayrandı. Onun da kendisi gibi insanlara ve dünyaya küskün biri olduğunu düşünürdü. Sadece İsmail Saip Efendi’ye alışkın olan kedileri rahatsız etmemek için, oradan âdeta koşar adım geçip Aksaray cihetine saptı…”
İSTANBUL SOKAKLARINDA DOLAŞIRKEN
Tanbûrî Cemil Bey’in ardından okur da adımlıyor İstanbul sokaklarını. O zamanın mühim ve mümtaz kahvehaneleri görmeden olur mu? Kâtip Mahmud’un Şehzâdebaşı’ndaki, Kadayıfçı Ali’nin Aksaray’daki, Arnavud Mehmed’in Divanyolu’ndaki, Dolmacı Mihran’ın Halıcıoğlu’ndaki, Galip Reis’in Çeşmemeydanı’ndaki semai kahveleri göz kırpıyor. Sonra, Cemil Bey’in yaşadığı ve verem illetiyle meşhur Taşkasap’taki hanımefendilerinin isimlerinin güzelliği nereye konmalı? Elbette kiraz ağaçlarının dallarına: Emine Zennube Hanım, Hatem Kadın, Mahbub Hanım, Demsaz Hanım, Hüsnimelek Hatun, Pembe Hanım, Şerife Eda Hanım, Bülbül Seza Kalfa, Lebriz Kalfa, İkbal Hanım, Rabia Tüti Hanım, Fatıma Elmas Hanım, Şem’irüz Hatun, Aynülhayat Kalfa, Gülfidan Hanım, Hesna Hanım, Şems Kadın…
ESKİ ADETLER VE KADINLAR
O vakitler hanımefendiler tabiri caizse bir meclistir, hem de kuvvetli bir meclis. Mahalleye çekidüzen veren, eksiği bilen, fazlayı üleşen, derdi bölüşen, pencereden hamamlara taşan sohbetlerin -eh, elbette dedikoduların da- kaynağı onlar. Taner Ay’ın hikâyesindeki tüm kurguda şu fark ediliyor ki eski İstanbul âdetlerini yaşatanlar da ekseriyetle kadınlar. Tanbûrî Cemil Bey gibi sazını yenme yolculuğunda nice hayat tecrübeleri elde etmiş birini bile karşılaştığı âdetler şaşkına uğratabiliyor. İşte, mahdumu Mes’un Bey’in dünyaya gelişinde şahit oldukları: “Loğusayı ve çocuğu albasmasından korumak maksadıyla Saide’nin başına ve Mes’ud’un yeşil yastığına geçirilen duvağın üstüne kırmızı kurdeleler bağlanmış, beşiğin baş tarafına bir Kur’an kesesi asılmış ve ayak tarafına da pis bir süpürge konmuştu… Nevreste Ebe ise loğusayı çeyrekleyip tütsülemiş, ardından onu bir mindere oturtup kucağına Mes’ud’u vermişti. Kadınlar el birliğiyle loğusa yatağını topladıktan sonra mevlit okunmuş, şerbet dağıtılmıştı. Cemil, herhalde bu kadardır derken, bir de kırk hamamı çıkmaz mı? Meğer loğusaya bir hamam kapatmak da âdettenmiş.”
Tanbûrî Cemil Bey’in yaşamının bir bölümünü içine gizlemiş olan Vaktinden Evvel Bir Zemherir’de saz semaileri, peşrevler, taksimler ve elbette Türk Sanat Müziği eserleri de arada tebessüm ediyor okura. Kitap bittikten sonra Cemil Bey’in ruhu şad, eski İstanbul yâd olsun deyu meşk edelim: Hatırla ma’ziyi mes’udu sen de ben gibi yan…
