Son yıllarda ‘gelişmiş devletler’in sınır dışı faaliyetlerinde hiç olmadığı kadar belirgin artışlar yaşandı. Küresel güçler kendi coğrafyaları dışında da mevcut iktidarlar üzerinde manipülasyonlar yapmak suretiyle faaliyetlerini sürdürmekteler. Bu müdahillik büyük oranda yardıma muhtaç görünen ülkelerin buna mecbur bırakıldığı vakalarda görülür. Dış müdahaleler ülkedeki ‘baskıcı rejimler’ gerekçe gösterilerek o ülkeye girişimde bulunmanın meşru gösterilmesi sayesinde gerçekleşir. İktidar devrildikten sonraki dönemde ise yönetimi teslim alınmış ülkede bulunan ekonomik kaynakların kullanılması şeklinde de sonuçlanır.
‘Dış müdahaleler uluslararası hukuk ve mevzuatta öngörüldüğü üzere gerekli görüldüğünde uluslararası örgütler yönlendirilmesiyle gerçekleşir’ kaidesi küresel güçler tarafından dikkate alınmıyor. Uluslararası toplumun onayına ihtiyaç duyulmadan diğer devletlerin iç işlerine politik ve dolayısıyla askeri müdahale olağan hale gelmiştir. ABD başta olmak üzere Rusya ve Çin gibi küresel güçler denetleyemediği, kontrolü altına alamadığı bir güç ve ülke karşısında tehditlere açık olduklarını düşündüklerinden politik ve askeri refleks üretme eğiliminde oluyorlar. Güç mücadelesi aralıksız şekilde devam ederken yoğun çatışmalar can ve mal kaybına, yıkım ve göçlere neden oluyor.
ÇİN VE RUSYA RÖVANŞ ALIYOR
Bugün dünya siyasetinde en çok konuşulan konulardan biri Venezuela’daki gelişmelerin dünya konjonktürüne yansımaları. Yine yakın dönemde yarım asırlık bir çatışmanın barışa evirilmesi dolayısıyla Kolombiya’da küresel siyasetin gündemini meşgul etmişti. Bu iki Latin Amerika ülkesinin diğer ülkelerde de olduğu üzere küresel güçlerin etkisi altında politik konum aldıkları söylenebilir. Güçlerini her geçen gün daha da artıran Rusya ve Çin’in ABD’nin dünyanın birçok farklı coğrafyasında on yıllardır yapmış olduğu müdahalelerin rövanşını Latin Amerika’da almaya çalıştıklarını söyleyebiliriz.
Venezuela krizinde iki keskin pozisyon var: Bir tarafta her ne pahasına olursa olsun Maduro’yu iktidardan indirmek isteyen başta ABD ve Avrupa ülkeleri, diğer tarafta bunu emperyalist bir proje olarak görüp buna karşı çıkan Rusya ve Çin gibi ülkelerin başını çektiği taraf. Venezuela devlet başkanı Maduro, ABD’nin, Venezuela’nın kaynaklarını ele geçirmek istediğini öne sürüyor. ABD’nin Monroe Doktrini’ni kullanarak, Latin Amerika ve Karayipler’i kolonileştirme amacı taşıdığını da iddia etmiştir. Trump yönetimi ise Rusya’yı Maduro’yu destekledikleri için eleştirmeye devam ediyor. Geçenlerde Rus mevkidaşı Sergey Lavrov’u arayan Pompeo, Rusya’nın Venezüella’ya müdahalesinin Rus-Amerikan ilişkilerine zarar verdiğini söyledi.
30 Nisan’daki darbe teşebbüsüyle birlikte Venezuela’da ana oyuncu olarak Rusya sahaya daha belirgin şekilde girdi.
Venezuela krizi ortaya çıkmadan önce küresel güçlerin mücadele alanı Latin Amerika’da Kolombiya’ydı. Kolombiya ile uzun bir sınırı bulunan Venezuela Hugo Chavez iktidarda iken radikal gerillalarla aynı duyguları paylaşmakta ve sınırlarına yakın bölgelerde Amerika’nın dolaylı varlığına bile karşı durmaktaydı. Bu durum ABD’de o kadar rahatsızlık uyandırdı ki günümüzdeki ABD-Venezuela gerginliğin temelleri atılmış oldu. O dönem Venezuela’yı kaybettiği bir ortamda Kolombiya’nın kontrolden çıkmasının altından kalkamayacağını hisseden ABD desteğini bu ülkeden esirgemedi. Jeopolitik çerçevede “uyuşturucu ile mücadele”nin elverişli bir gerekçe olarak ortaya çıkması Kolombiya’da dış müdahale için şartları kolaylaştıran bir etki yaptı. Sonuç olarak Plan Kolombiya devreye sokuldu.
Plan Kolombiya, ülkeyi uyuşturucu ekonomisinden kurtararak, hükümetin ülke yönetimini tekrar ele geçirmesi, çatışmaların sona erdirilmesi amacıyla ABD’nin silah, asker, uzman ve finans desteği sağladığı eylem planıdır. Plan Kolombiya’nın stratejik amacı ise herhangi bir engellemeyle karşılaşmaksızın güney Amerika’nın kuzey kesimlerinde bulunan petrol kaynaklarını kontrol altına almak ve kıta ülkelerine tek alternatifin küresel ekonomiye eklenme olduğunu göstermektir. ABD, Plan Kolombiya politikasıyla Venezuela, Kolombiya ve Küba arasında kendisine karşı oluşması muhtemel bir rakip bloğu engellemiştir.
Geçmiş yıllarda Kolombiya’ya yapılmak istenen proje bugün Venezüella’da tekrar devreye sokulmuş durumda. Moskova, Maduro’ya sadık hükümet güçlerine askeri danışmanlar gönderirken, Washington ise kendisini geçici devlet başkan olarak ilan eden Venezuela muhalefet lideri Juan Guaido’ya destek veriyor.
Çin ise ABD’yi, Latin Amerika’yı “arka bahçesi” gibi görmekle suçluyor. Çin Dışişleri Bakanlığı sözcüsü Lu Kang, ABD Dışişleri Bakanı Mike Pompeo’nun Çin’in Venezuela’daki rolünü eleştirmesine yanıt verdi. Lu, Pompeo’nun eleştirilerinin “temelsiz” olduğunu ve Çin ile Latin Amerika ülkelerinin arasını açmayı hedeflediğini belirtti.
ABD Dışişleri Bakanı Mike Pompeo, Çin’in Venezüella Devlet Başkanı Nicolas Maduro hükümetine maddi destek vermesinin ülkedeki krizin uzamasına yardım ettiğini savunmuştu.
Rusya ve Çin’in Latin Amerika’da etkisini arttırmasıyla birlikte ABD, bölge üzerindeki nüfuzunu kısmen kaybetti. Böyle bir dönemde Venezuela krizi, bölgedeki nüfuzunu ve ağırlığını tekrar kazanmak isteyen Trump yönetimi için bulunmaz bir fırsata dönüştü. ABD yönetimi, Maduro yerine muhalefet lideri Guadio’yu geçici başkan olarak tanıyarak hem Venezuela’da bir rejim değişikliğine kapı araladı, hem de bölgede eriyen nüfuzunu yeniden kazanmayı amaçladı.
Bir devletin dış politikası ve dünyadaki yeri iç ve dış potansiyeli toplamına eşittir. Dünya politikasında etkili bir rol oynamak isteyen büyük devletler menfaat sahaları oluşturmak amacıyla potansiyel sınırlarını genişletmeye çalışırlar. Amerika Birleşik Devletleri ile Sovyetler Birliği arasında geçmişte uzun yıllar menfaat sahası rekabeti olmuştur. Soğuk savaş bu rekabetin adıdır. Bugün de dünyanın birçok bölgesinde olduğu gibi Kolombiya’da gerilla ile hükümet arasındaki barış anlaşması öncesindeki çatışmalarda; Venezuela’da ise Maduro ile muhalif Guaido arasındaki mücadelelerde bu küresel güçlerin ‘Vekalet Savaşları’ sürdürülmektedir.
