unus Emre sanırım Mevlana''yla birlikte hakkında en çok konuşulan ve yazılan mutasavvıftır. Fakat Yunus Emre''yle ilgili bilimsel çalışma sayısı az. Halen Fuat Köprülü''nün Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar kitabıyla yetiniriz. Yunus Emre''yle ilgili bütün atıflar neredeyse bu kitaba yapılır. Ama kitap bütünüyle doğruları mı yansıtır? Değil. Aslında Fuat Köprülü''nün birçok iddia ve tespiti tartışmaya açıktır.
Tartışmak için bilgiye ihtiyaç duyulur. Bilimsel araştırma, delil ve ispatlara. Araştırma yapmak çok güç olduğu için kimse bu işin altına elini uzatmak istemez. Birazcık Yunus Emre''yle hemhal olan kişi, bir bakmışsınız değişik açılardan onun şiirini şerh etmeye başlamış. Bu yüzden diyebiliriz ki hem aydın hem de halk tabası Yunus Emre''yi aslında gayet iyi anlar. Çünkü aslında Yunus Emre kültürel kotralarımızı oluşturan bir şahıs. O yüzden bir oryantalist belki Yunus Emre şiirinin kıyısından bile geçemez. Oysa Türkiye''de birazcık Yunus Emre şiiri mırıldanmaya görün, hemen çevrenizdekiler size kulak kesilir.
Ziyaeddin Fahri Fındıkoğlu 1925''te Yunus Emre''yle ilgili akademik bir çalışma yapmak ister. Çalışmanın genel başlığı Anadolu Edebiyatı Notları''dır. Burada dikkat edilmesi gereken husus; Fuat Köprülü ve Ziyaeddin Fahri Fındıkoğlu''ndan önce Yunus Emre şiiriyle uğraşan olmamış değildir. Fakat Türkiye Cumhuriyeti geçmişe bir sünger çekmek istediğinden dolayı Osmanlı alimlerinin Yunus Emre''yi nasıl ele aldıklarını bilmiyoruz. Bilmiyoruz çünkü; onlar pozitivist usullerle yapılmadıkları, dolayısıyla bilimsel ve sübjektif kabul edilmedikleri için değersiz görülmüş. Oysa bize objektif çalışmalar gerekir! Yani hiç kimsenin karşı çıkamayacağı, herkesin kabul edeceği gerçekler. Geldiğimiz noktada, 2014 yılında, objektifliğin ne kadar mümkün olduğu tartışılır. Aradan bir asır geçmeden objektif diye kabul edilen eserlerin aslında hiç de objektif olmadıkları anlaşılır. Öyle ya Fuat Köprülü''nün Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar ne kadar objektif olabilir? Bir çalışmanın ilmi olmasını neyle ölçeceğiz?
Yine de hem Köprülü''nün hem de Fındıkoğlu''nun yaptıkları çalışma takdire şayan. Doğrusu bir Yunus Emre şerhinden ziyade bu tür eserlere duyulan ihtiyaç gün geçtikçe azalmıyor. Çünkü Yunus Emre şerhlerine dönük bir doygunluktan söz edilebilir. Hatta yorumların fazlalığından dolayı Yunus Emre''nin görünmez olduğu, kaybedildiği bile söylenebilir. Oysa dediğimiz gibi bizim kültürel kotlarımızı, Mahmut Erol Kılıç''ın tabiriyle ''Anadolu Ruhu''nu oluşturanlardan biri Yunus Emre''dir. Daha onun hangi anlaşılmayan şiirinden dem vuracağız. O anlaşılmış, kana karışmış, kotlanmış ve biz fark etmesek bile hayat ve karakterimizdeki yerini almıştır. Biz bilincinde olmadan aslında halen Yunus Emre''nin penceresinden dünyaya bakarız. O pencereden baktığımız için halen modernizm canımızı acıtır.
Fındıkoğlu''nun Yunus Emre''si tamamlanamamış bir çalışma. Fındıkoğlu ilk önce Yunus Emre''yi edebiyat tarihi içinde konumlandırmak istemiş. Buna bir başlangıç da yapmış ama tamamlayamamış. Sonra o, Yunus Emre şiirini hem teknik hem de içerik açıdan ele almak istemiş. Teknik açıdan biraz ele aldıktan sonra -ki o da aslında eksiktir, çünkü sadece hece sayılarıyla iktifa etmiş, ahenge geçememiş- içeriğine girmek istemiş, fakat ona hiç başlayamamış. Ne belli belki de epey yazmıştır fakat yayımlayamamıştır. Yunus Emre''yi yayıma hazırlayan Yusuf Turan Günaydın buna dair hiçbir ize, yayına rastlanamadığını söylüyor. Oysa ilerleyen yıllarda, 1940''larda mesela, Fındıkoğlu değişik gazete ve dergilerde Yunus Emre''yle ilgili deneme yazmış. O zaman asıl çalışmasına neden geri dönmemiş?
Bu sorunun cevabını bulmak için Cumhuriyet tarihini iyi bilmemiz gerekir. Fındıkoğlu''nun Cumhuriyet tarihindeki yerini de teşhis etmeli. Bunun için de Fındıkoğlu''nu yakından tanımalıyız. Çünkü Fındıkoğlu''nun Yunus Emre''ye yaklaşımı, örneğin sıradan bir pozitivist, Kemalist veya ulusalcı bir yaklaşım değil. Şaşırtıcı bir isim Fındıkoğlu ve onun isim ve meselelere yaklaşımı. Bunu onun 1925''lerde yayın yapan Meslek gazetesinde Yunus Emre''yle ilgili yazı dizisi hazırlamasından anlayabiliriz. O, ilmi bir çalışmayı, üstelik günlük bir gazetede yapmak ister. Bununla birlikte çalışmasını sürekli Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar''a bağlar ama yer yer Köprülü''yü eleştirmekten geri durmaz. Ona göre Yunus Emre yaşadığı çağdan ayrı düşünülmemelidir. Demek ki Fındıkoğlu Köprülü gibi hümanist bir bakış açısıyla Yunus Emre''nin çağ ve ülkeler üstü bir ozan olmadığını düşünmektedir. Ya da çağ ve ülkeler üstü olsa bile bu gücünü yaşadığı zaman dilimi ve şehirlerden aldığını iddia etmektedir.
Bu yönüyle Fındıkoğlu''nun Yunus Emre tespitleri çok orijinal. Böyle bir çalışma için Yunus Emre''nin nerede doğduğu ve öldüğüyle ilgili ayrıntılı araştırma yapılmalı ve net bilgiler elde edilmelidir. Net bilgilere ulaşmanın imkansız olduğunu Fındıkoğlu da sık sık tekrarlar. Yaklaşık tahminlerle fikir yürütmeye çalışır. Örneğin Yunus Emre Anadolu Selçuklu''nun son dönemiyle Osmanlı''nın ilk döneminde yaşadığına göre o tarihlere bir göz atılmalı. O tarihlerde yaşayan örf, adet, din, dil ve toplum bilgilerine ulaşılmalıdır. O zaman Yunus Emre''nin şiiri bir kat daha açılacak, kendini gösterecek. Öyle rastgele anlam yüklemelere maruz kalmayacak.
Fındıkoğlu''nun bu yöntemi bütün tazeliğiyle durmakta. Onun Yunus Emre -Anadolu Edebiyatı Notları- da bu yönde atılmış bir ilk adım. Ufku açık, yeni sosyolog ve edebiyat tarihçilerini bekleyen bir adım.
Yunus Emre
Ziyaeddin Fahri Fındıkoğlu
Haz: Yusuf Turan Günaydın
İz Yayıncılık
2014
128 sayfa
