Ilısu Barajı Siirt, Batman ve Mardin kazıları koordinatörü Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Arkeoloji Bölümü Öğretim Üyesi Yard. Doç. Dr. Haluk Sağlamtimur başkanlığında Çattepe Höyükte 2009 yılından bu yana devam eden kazı çalışmalarında Tell-Fafan şehri ve bu şehre ait bir liman ortaya çıkarıldı.
İslam coğrafyacılarının Tell-Fafan'ı 915 yılında halkının neredeyse tamamı kılıçtan geçirildikten sonra ateşe verilerek yakılan bir şehir ve Dicle Nehri üzerinde gemi taşımacılığının başladığı ilk yer olarak kabul ettiği belirtildi.
Ege Üniversitesi Öğretim Üyesi Yard. Doç. Dr. Sağlamtimur, AA muhabirine, Çattepe köyünde buldukları Tell-Fafan şehrinin 915-916 yıllarında halkının neredeyse tamamı kılıçtan geçirildikten sonra ateşe verilerek yakıldığını belirterek, "Kazı çalışmasında şehrin tamamını kapsayan bu yangının tahribatı açığa çıkartıldı" dedi.
Sağlamtimur, yazılı kaynakların, MS 10'uncu yüzyılda Erzen, Bitlis ve daha kuzeydeki Ermeniyye şehirlerinden gelen malların Dicle Nehri üzerinden Musul'a ulaştırılmasında aktif bir liman şehri özelliği taşıyan Tell-Fafan'ın MS 11'inci yüzyıldan itibaren bu özelliğini koruyamayıp sıradan bir köy haline geldiğini gösterdiğini ifade ederek, şöyle dedi:
"Çünkü MS 11'inci yüzyıldan itibaren Mervani hakimiyetine paralel olarak yörede yoğunlaşmaya başlayan eşkıya çetelerinin varlığı bu güzergahı büyük ticaret kervanları için oldukça tehlikeli hale getirmiştir. Bu da doğal olarak tüccarların güvenlik açısından uygun olmayan bu yolu terk etmelerine ve Tell-Fafan'ın ticari bir liman şehri olma niteliğini yitirerek küçük bir köy mertebesine inmesine neden olmuştur. Nehir taşımacılığının önemini kaybetmesinden dolayı Tell-Fafan şehri de önemini kaybetmiştir. Tell-Fafan'ın önemini kaybetmesinden sonra Hasankeyf stratejik önem kazandı. Artukluların bölgede güçlenmesi ve Hasankeyf'in başkent olmasından sonra Midyat ve Nusaybin üzerinden güneye inen yol güzergahının önem kazanmasıyla nehir taşımacılığı eski önemini kaybettiğinden dolayı Tell-Fafan tamamen terk edilmiştir. Nitekim MS 12'inci ve 13'üncü yüzyıl kayıtlarında Tell-Fafan adının hiç geçmemesi bu tarihlerden itibaren yerleşim yeri ve limanın önemini tamamen yitirdiğini göstermektedir. Selçuklu döneminden sonra Çattepe Höyük üzerinde bulunan yerleşim de stratejik önemini kaybederek, günümüze kadar iskan edilen bir köy olarak kalmıştır."
