i smail Bey Bulgaristan''daki Türkler arasında az bulunan tiplerden biri. Sofya''nın insanın iliklerine işlemeye başlayan akşam serinliğinde bizi karşılamak için oturduğu apartmanın girişinde caddede yaklaşık yarım saat beklemiş. Hem randevuya hem geç kalma, hem de 70''ini aşmış birinin gösterdiği nezaket karşısında iyice eziliyorum. İlerleyen yaşına rağmen çok dinç görünüyor. Düzgün Türkçesi''yle anlattığı konular ile birikim ve ilgisinin bu denli geniş olması, saygı hissini uyandırıyor üzerinizde.

Kendisi felsefe doktoru. Gazetecilikten üniversite hocalığına kadar pek- çok alanda çalışmış. Sosyalizmden Müslümanlığa uzanan bir "iç macera" geçirdiğinden bahsederken geçmiş günlerin açılmamasını isteyen bir hali var gibiydi. Ben, "Gazali, şüpheden geçmeyen iman gerçek iman değildir" sözünü hatırlatınca, şimdiki kimi gençlerin, İslam adına Gazali''yi küçümsemelerine hayıflanıyor. "Ondaki düşünce sistematiği, sağlam mantık... İslam düşüncesinin temellerinden biri" diyor.

İsmail Canbaz gibi birini bulup da Osmanlı, Osmanlı mirasını konuşmamak mümkün değil. Hele hele Balkanlar''da iseniz... Bir Bulgar''ın gözünde Osmanlı''nın ne olduğunu anlatıyor:

Geçen senelerde Türk ve Bulgarlar''ın karışık yaşadığı bir köye gittim. Köyün yaşlısı bir Bulgar''la konuşurken söylediği bir cümle dikkatimi çekti. "Buradan bine yakın Türk göçetti. Ama gidenlerden sadece bir kişi Osmanlı''ydı." Bunun üzerine, hem bin kişinin Türk olduğunu, hem de bunlardan sadece birine Osmanlı demesinin ne anlama geldiğini sordum. Yaşlı Bulgar: "Osmanlı demek; bilgili, görgülü, efendi, adap-erkan bilen insan demektir" deyince ne demek istediğini anladım.

1995, İstanbul: Ünlü tarihçi Maria Todorova ile konuşuyorum: Bulgarlar için düşman Türk''ten çok Yunanlılar''dır. Türk bir Bulgar için "komşu"dur.