Geçtiğimiz hafta 81 yaşında hayata veda eden Samuel Ph. Huntington (1927-2008) tüm dünyada gayet iyi tanınan, tezleri ve yazdıkları geniş tartışmalar yaratan çağımızın en ünlü ve etkin siyaset bilimcilerinden birisiydi. Amerika''nın en iyi üniversitelerinde yetişmiş bir akademisyen olarak 1950 yılından bu yana Harvard Üniversitesi''nde çalışıyordu. Harvard''ın dışında Yale ve Chicago üniversitelerinde de çalışmanın yanısıra Amerikan Savunma Bakanlığı''na danışmanlık yapıyor ve tezleriyle Amerikan yönetimi üzerinde belli bir etki yaratıyordu. Bundan dolayı onun siyaset bilimindeki tezleri ve yazdıklarından çok Savunma Bakanlığı üzerindeki etkileri eleştiri konusu olmuştur.
Bilindiği gibi Huntington, çeşitli alanlarda pekçok kitap yazmasına rağmen daha çok 1993 yılında yayınlanan Clash of Civilizations/Medeniyetler Çatışması tezi ile ünlenmiştir. Soğuk Savaş sonrası dünya düzeninin ideolojik bloklar arasındaki çatışmalara değil medeniyetler arasındaki rekabete ve çatışmalara sahne olacağını savunması nedeniyle her kesimden geniş eleştiriler almıştır. Ona göre hem uluslararası alanda hem de ülke içinde çatışmalar giderek kültürel boyutlu olacaktır. Tabii ülkeler arasındaki çatışmalar kültürel ağırlık kazanacağından Müslümanlarla Müslüman olmayanlar arasındaki çatışmalar öne çıkacaktır.
Aslında Huntington meslek hayatına ordu-sivil ilişkileri üzerindeki çalışmalarla başlamış ve bu konuda eserler vermiştir. Onun ilk eseri olan The Soldier and the State: The Theory and Politics of Civil-Military Relations 1957 yılında yayınlanmıştır. Bu alanın hâlâ temel eseri olan Asker ve Devlet kitabı Türkçe''ye ancak nerede ise yarım asır sonra tercüme edilebilmiştir. Bu eserde askeri darbelere (coup d''etat) getirdiği analiz son derece önemlidir ve Üçüncü Dünya ülkelerindeki darbeleri anlama noktasında ilgililerin yararlandığı bir temel çalışmadır.
Türkiye''de Huntington altmışlı yıllardan beri bilinmekte ve takip edilmektedir. Bildiğimiz kadarıyla onun Türkçe''deki ilk makalesi Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi''nde (yıl: 22-23, sayı 1-4, 1965-1966) yayınlanan "Siyasal Gelişme ve Siyasal Bozulma" başlıklı çalışmasıdır. Huntington bu çalışmasında modernleşme anlamındaki siyasal gelişme tezini eleştiriyor ve kendisi farklı ölçüler koyarak siyasal gelişmenin kurumsallaşma anlamında ele alınması gerektiğini savunuyordu. Gerçekten de İkinci Dünya Savaşı sonrasındaki yıllarda gelişme gösteren siyasal gelişme çalışmalarına yeni bir yaklaşım ve ufuk getirmiş ve modernleşmenin her zaman gelişme anlamına gelmeyebileceğine dikkat çekmişti. Ona göre eğer siyasal örgüt ve yöntemler istikrar ve itibar kazanabilmişse o toplumda kurumsallaşma olmuştur ve ancak bu durum siyasal gelişme olarak ortaya konulabilir. Altmışlı yıllarda sürdürdüğü siyasal gelişme çalışmalarını 1968 yılında yayınlanan Political Order in Changing Societies adlı kitabı ile zirveye taşımıştır. Bu çalışmasında Türkiye''ye özel bir yer ayırması dikkat çekicidir.
Bunu takiben çalışmalarını demokrasi konusuna teksif eden Huntington The Crisis of Democracy: On The Governability of Democraces (1976) ve The Third Wave of Democratization (1991) adlı kitapları yazdı. Demokrasi konusundan sonra da yukarıda belirtilen Medeniyetler Çatışması''nı, önce makale olarak sonra ise bağımsız kitap olarak yayınladı.
Onun en son çalışması Who Are We? The Challenges to America''s National Identity, 2004 yılında yayınlandı ve geniş bir tartışma yarattı. Bu çalışması Medeniyetler Çatışması''nın bir devamı niteliğindedir. Amerika''daki farklı kültürlere ilişkin gözlemlerine yer vermiştir. Bu çalışmasında Huntington siyaset bilimci ve tarihçi yanını öne çıkarmakta ve Amerikan kimliğini tartışmaktadır. Bunların dışında çok sayıda makaleye de imzasını atan Huntington siyaset bilimine getirdiği yeni açılımlar ve tezleriyle her zaman yaşayacak bir kişi olacaktır. Çalışmaların pekçoğu Türkçe''ye de tercüme edilmiş olan Huntington''un bundan sonra siyasi polemiklere değil ciddi bilimsel eleştirilere konu olmasını diliyoruz. Gayr-ı müslimlerin vefatı durumunda "toprağı bol olsun" denir. Biz de bu sözü tekrarlamış olalım.
