ABD"de kâin ve Türkiye"nin birikimi diyebileceğimiz Wisdom Grubunun felasifesinden Kadir Gündüz Hoca"nın eleştiri ve katkıları dolayısıyla "faydasız bilgi" konusunda düşündüklerimi söylemek istiyorum:

Malum, Allah Rasulü"nün şu anlamda bir hadisi şerifleri var:

"Allahım fayda vermeyen bilgiden sana sığınırım" (Müslim).

O halde "faydasız bilgi" nedir anlamaya çalışacağız. Önce şu tespitimi eleştiriye sunmak istiyorum:

Gerek Kuranı Kerim"de, gerekse hadisi şeriflerde "ilim" ve onun bir alt dalı olan "marifet" hep bilgi anlamında kullanılır, bilim anlamında kullanılmaz. Bilim, yani belli bir konuda, belli bir metotla nesnel bilgi üreten disiplin…

Bunda şöyle latif bir işaret olabilir: Önemli olan ilimdir, yani doğru bilgidir ve ilim Allah katındandır. Bilim asıl ve hedef değildir, bilginin kaynağı da değildir, vasıtasıdır.

Şimdi konumuza gelelim: Bir şeyden Allah"a sığınılıyorsa o sadece faydasız değil, aynı zamanda zararlı demektir. Hadisi şerifte "fayda" anlamındaki kelime "menfaat" kökündendir. Buna yarar diyebileceğimiz gibi meyve yani semere ve sonuç da diyebiliriz. O halde bilginin faydasız olmasını iki türlü anlayabiliriz:

Birincisi, insana dünya hayatı için de ahiret hayatı için de bir yarar sağlamayan bilgi. Peki, bundan niçin Allah"a sığınılmış olabilir. Çünkü bu hem bir değer ve zaman israfıdır hem de insanın kararlarını kötü yönde etkileyebilir. Şöyle ki, aslında kişi ile bildiği şeyler/malumatları arasında görünmeyen irtibatlar/linkler vardır. Bilip de unuttuğunu zannettiği şeyler bile bir gün onun vereceği kararını farkına varmadan etkileyebilir. Akılla ve sağlam bilgi ile oluşması gereken karar böyle lüzumsuz bir bilgi ile oluşursa sahibini zararlı bir sonuca götürür.

Eskiler böyle bilgi için büyü, fal ve burçlarla ilgilenmeyi ve astrolojiyi örnek verirler. Çünkü bu konularda insanın ilim/bilgi zannettiği malumatı ona hem yanlış bir iş yaptırabilir, hem de onun akidesini bozar, onu yoldan çıkarır böylece bilgi zannettiği şeyler zararlı hale gelmiş olur. Buna zaman israfından başka hiçbir yararı olmayan oyunları ve bulmaca çözme gibi bilgileri de ekleyebilir miyiz, bilmiyorum.

Ama yine de insanın boş zaman ve değer harcamasına değil de, bilginin konusuna bakıldığında bilginin bizatihi zararlı olmadığı söylenebilir. Eğer ilim, sağlam ve malumun haddi zatına uygun bilgi ise onu bilmek neden zararlı olsun diye düşünülebilir.

İkincisi; o halde, asıl zararlı olan ve Allah"a sığınılması gereken bilgi, eyleme/amele dönüşmeyen bilgi olmalıdır. Din bilgisi söz konusu olduğunda mesela beş vakit namazın farz olduğunu bildiği halde namaz kılmamak bu bilgiyi önce faydasız, sonra da zararlı kılar. Faydasızdır, çünkü semeresini vermemiş, eyleme dönüşmemiştir. Zararlıdır, çünkü kişi gereğini bildiği halde namaz kılmamakla, kılmama halini kanıksar ve bu durum onun akidesini bozar. Kılmadan da olabileceğine itikat etmeye başlar. Bu da bir mümin için gerçekten zararlı bir sonuçtur.

Ya da mesela sigara içmenin zararlı olduğunu bildiği halde sigara içmeye devam etmek gibi. Çünkü bu bilgi bir edime dönüşmemekle meyvesini vermediği ve değerini yitirdiği gibi, aynı zamanda kişinin gerek kendisi için gerekse etrafındakiler için, böyle de olur intibaını vermekle zararlı, yani Allah"a sığınılacak bir durum haline gelmiş olur.

Bir de bilginin, hayattaki en büyük güç olması itibariyle, insanı kibre, gurura ve sonuçta da ilmini kendisinden sanmakla ilahlaşmaya götürme gibi bir afeti olabilir. Bu yüzden Allah bize; "Rabbim, seni tespih ederim. Senin öğrettiklerin dışında benim ne bilgim olabilir ki" demekle bilginin O"ndan olduğunu itirafa çağırır. Çünkü kibre dönüşen bir bilgi de Allah"a sığınılacak zararlı bir nesnedir.

Bütün bunlardan ilim ilim içindir değil, ilim eylem/amel içindir sonucu da çıkar.

Bu ve sile ile Zinnun el-Mısrî"nin şu sözünü hatırlamak da güzel olur:

İnsanlar ölüdürler, âlimler müstesna. Âlimler uykudadır, amiller müstesna. Amiller gaflettedir ihlaslılar müstesna. İhlaslılar da büyük bir tehlike ile karşı karşıyadırlar. Şu ayet buna işaret eder: "O gün sadıklara da sadakatleri sorulacak".