ÖSS tarzı bir soruyla başlayalım: Tarihin en etkin özneleri hangileridir? A) Düşünenler. B) Konuşanlar. C) Koşuşanlar (İş Yapanlar.) Cevabınız hepsi veya hiç biri de olabilir. Önemli olan, kafanızdan geçenin gerçek hayatta olan bitenle uyumudur. Bugün size tanıtacağım girişimci, hayatı ve hayalleriyle bu soruyu cevaplandırmanıza yardımcı olabilir.
Michael DELL, tam bir fikir ve iş delisi. Bugün 41 yaşında ve 22 yıl önce, henüz 19 yaşındayken kurduğu şirket yılda tam 37 milyon adet bilgisayar satarak 49 milyar dolarlık ciro yapıyor. Küçük bir lise öğrencisinin, merak sonucu bilgisayarını söküp tanımak istemesiyle başlayan süreç onu bir dünya devi haline getirdi. Başarısının sırrı, yapacağı işi derinden tanımaya çalışmasında yatıyordu. Yani, konuşmadan ve koşuşturmadan önce, düşünüyordu.
Micael'ın hayat hikâyesine aşağıda değineceğiz. Dilerseniz, olgun bir iş adamı olarak önce girişimciliği nasıl tanımladığına ve kimleri kendine örnek aldığına bakalım: "Girişimci, yeni veya farklı bir fikri olan ve bu fikri hayata geçirmek için risk üstlenen ve canı çıkarcasına çalışan kişidir." Kendine örnek aldığı iki girişimci:1. Bir işletmeyi alıp maliyet ve lojistik yapısını incelten; böylelikle onu şimdiye dek hiç kimsenin hayal edemediği düzeylere ulaştıran Sam Walton (Wal-Mart). 2. Yeni bir işletme süreci tasarlayarak bir sanayiye vücut veren; en azından o sanayide devrim yaratan Henry Ford.
Girişimci olmak yetmez; girişimci ruhu sürekli canlı tutmak gerekir. Bunun için, diyor Michael, "Gündemimde mutlaka her zaman bir mesele, bir meydan-okuma vardır: Yeni bir ürün hattı, yeni bir müşteri, yeni bir hizmet veya yeni bir işaret taşı." Yeni ve farklı bir şeye kafa yormak, Michael için bir nevi ikinci tabiat haline gelmiş. Zaten işe başlarken de öyleydi. "İşe ilk başladığımda hayalim şuydu: Sipariş üzerine yapılan bilgisayar sistemlerini aracısız son kullanıcıya satmak. Aracılı sistemin verimsizliklerinden ötürü, o alanda büyük fırsatlar yattığını fark ediyordum."
İnsanlığa bıraktığı miras mı? Beş yıl önce, böyle bir soruya cevabı şuydu: "Pek yakın bir zamanda anılmak istemem. Henüz 36 yaşındayım! Fakat şöyle anılmayı ümit ederim: Bu adam, müşterileri, çalışanları ve hissedarları için devasa değer yaratan bir şirket kurdu. Ve belki, bu adam, insanların hesaplamanın ve internetin gücünü kavramalarına yardımcı oldu. Ve nihayet, pek az kimsenin bildiği ve bileceği bir şey: Bu adam büyük bir baba ve iyi bir kocaydı."
Michael, anne ve babasının zorlamasıyla tıp fakültesini kazanır, ama kampüsteki odasını çok geçmeden bir bilgisayar atölyesine çevirmeyi becerir. Satıcı lisansı alıp, Teksas eyalet ihalelerine girer ve pek çok ihale kazanır. (Türkiye Rekabet Kurulu üyelerinin kulakları çınlasın!) Anne ve babası, Michael'ın derslere girmediğini sezip kontrole gelirler. "Söze babam başladı: Bu bilgisayar saçmalığını bir kenara bırakıp okula odaklanmalısın. Önceliklerini iyi ayarla. Ömrünü neye harcamak istiyorsun?" Michael'ın cevabı kesindi: "IBM ile yarışmak istiyorum!"
Michael Dell, Bill Gates ile aynı kafadandı. Bilgisayarı demokratikleştirmek, kurumların egemenliğinden kurtarmak istiyorlardı. Bilgisayar, sadece zengin kişi veya kurumların satın alabileceği bir aygıt olarak kalmamalıydı. (Bunun ne demek olduğunu benim yaşımdakiler iyi bilir. 1970'lerin ortalarında üniversiteye başladığımızda, en küçük bir bilgisayar bile basketbolcü boyundaydı. Yazıları kartlara deler, sonra makinist abilere vererek iki gün bekler, çıkışlarımızı öyle alırdık.) Bilgisayarlarla uğraşmak, Michael Dell için bir hobi veya gelip geçici heves değildi. "Daha önce sadece birkaç seçkin kişinin elinde olan bu cihazı alıp, irili ufaklı bütün işletmeler, bireyler ve öğrenciler için ulaşılabilir kılarsanız, yüzyılın en önemli aygıtı olabilirdi." En önemli ve dolayısıyla en çok para kazandıran!
"Bilgisayar sektörü, bilmeyen alıcı ile cahil satıcının evliliği" üzerine kurulmuştu. Mikâil'in kendine sorduğu ilk soru şuydu: "Bilgisayar alma sürecini nasıl daha iyi bir duruma getirebiliriz?" Cevap: "Bilgisayarı doğrudan son kullanıcıya sat. Aracının kâr marjını kes ve bu tasarrufu müşteriye yansıt!" Direkt modelin özü, daha lisedeyken genç Mikâil'in zihninde parlamıştı. Bu bilgisayar dell'isinin çeyrek yüzyıllık deneyimlerinden çıkardığım dersleri sizlerle paylaşmak istiyorum:
Dokuz madde sıraladım, ama Mikâil'in hayatından kesitler sunan kitabın daha 30. sayfasına gelmeden yazının sınırlarına ulaştım. Oysa asıl macera bundan sonra başlıyor. Büyüyen bir şirketin maliyet, kâr, nakit akışı gibi hayatî sorunlarıyla uğraşmak daha heyecan verici.
Dell son derece genç bir şirket. 1990'lara 25. sırada girmiş. O zaman Commodore, Mitac, Tandon gibi birçok bilgisayar şirketi Dell'in üzerindeydi. Bunlar dahil ilk 25'e giren şirketlerden 17'sinin yerinde yeller esiyor şimdi! Dell, ABD'de birinci, dünyada ikinci. Tam 170 ülkede iş yapıyor. Michael Dell'in büyük marifeti, Internet'in bilgi teknolojisi üzerindeki etkisini çok erken kavramış olması. Internet, rekabetin ve sermaye oluşumunun tabiatını değiştiriyor. Fiyat ve ürün tercihinde denetimi satıcıdan alıp alıcının eline veriyor. Ve işlemlere olağanüstü hız kazandırıyor.
Dell'in hayat felsefesinde ilk ilke, gereksiz adımları ortadan kaldırmak. Yüz yıl önce Frederick Taylor da kafayı gereksiz işlemleri tasfiye etmeye taktığı için işletmelerde "bilimsel yönetim" dönemini başlatabildi. Dell'in farkı, bu ilkeyi daha ilkokul üçüncü sınıftayken uygulamaya kalkması. Bir derginin arka kapağında gördüğü, "Tek bir sınavla lise diploması" ilanına hemen merak sarmış ve başvurmuş. O günleri şöyle anlatıyor: "Bir şeyi yapmanın daha çabuk ve kolay bir yolu varsa, denemek istiyordum. Tek bir basit sınav karşılığında okulun 9 yılını atlamak bana gayet iyi bir fikir gibi gelmişti. Bir akşam evimizin önünde sınavı yapan firmadan bir hanım belirdi. Kapıyı annem açtı ve hanım nazikçe Michael Dell'i sordu. Annem önce şaşırdı, fakat birkaç sorudan sonra ortalıkta neler döndüğünü anlamakta gecikmedi. 'Şu anda banyo yapıyor, ama çağırayım,' dedi. Kadıncağızın şaşkın bakışları karşısında ortaya kırmızı bornozumla sekiz yaşındaki ben çıkıverdim!"
Evet, velet Michael daha 8 yaşındayken, tam 9 yılı aradan çıkarmak istiyordu. Gereksiz adımları ortadan kaldırma fikri, zamanla yerini gereksiz aracıları aradan çıkarma fikrine bıraktı. DELL, bu fikrin ete kemiğe bürünmüş hâlidir. İmal ettiği bilgisayarları doğrudan müşterilere satıyor, tedarikçilerle doğrudan çalışıyor ve işgörenleriyle doğrudan iletişim kuruyor. Bütün bunlar "aracıların gereksiz ve verimsiz varlığı olmadan" gerçekleşiyor. Buna "Direkt Model" diyorlar ve bu model Dell'i direkt zirveye götürüyor.
Michael Dell'e göre, başarılarının sırrı sadece olaylara daha farklı bakma becerisi değil, aynı zamanda bu yönde arzulu olmalarıydı. Fırsat kısmen içgüdüsel, kısmen de konuya tutkuyla dalmaktan oluşur. "Alışılmışın dışında düşünebilmek için dâhi veya vizyoner olmaya gerek yok, üniversite mezunu olmanız bile şart değil. Tek ihtiyacınız, bir çerçeve ve bir hayal."
Bizim Mikâil, 15 yaşına ayak bastığında babasına yalvar yakar ilk bilgisayarını almıştır. Yaptığı ilk iş, odasına kapanıp cihazı sökmek ve içini incelemektir. Anne ve babası, çocuğun bilgisayarı bozduğunu düşünüp küplere binmişlerdir. Oysa heyecanlı liseli, bilgisayarını hemen parçalamakla sadece teknolojik merakını gidermekle kalmamış, önemli bir ticarî bilgi de elde etmişti: Bilgisayarın parçaları toplam olarak 700 dolar etmesine karşılık, piyasa satış fiyatı tam 3000 dolardı. Mikâil'i kızdıran ikinci bir husus, cihaz başına 1000 dolar kazanan bilgisayar mağazalarının PC hakkında aslında hiçbir bilgiye sahip olmamalarıydı. "Hem derslerini bilmiyor, hem de şişman idiler herkesten!"
