Kayıtdışı istihdamı önlemek için deprem yılı reformunu içeren 4447 sayılı Yasa ile getirilen önlemlerden biri de “eksik gün nedenlerinin Kurum''a bildirilmesi”. Bu uygulama da işçilerin sigortalı işe girişlerinin en az bir gün önceden Kurum''a bildirilmesiyle yaşıt. Ama eksik gün nedenlerinin Kurum''a bildirilmesi uygulamasında işverenlerin sıkıntı çekmesine neden olan birçok husus var. Bu sıkıntılar, eksik günlerin belgelenmesi ve süresi dışında yapılan bildirimlerde sonradan düzenlenebileceği öngörülen bazı belgelerin geçersiz addedilmesi gibi iki temel nedenden kaynaklanıyor.
İşyerinde çalışan işçilerin ücretlerinin ve bu nedenle sigorta primlerinin tahakkuk ettirilmesi uygulamalarındaki sözkonusu “eksik gün nedenlerinin Kurum''a bildirilmesi” sorunları hakkında etraflıca düşünülüp hukuka uygun sağlam bir değerleme yapısının kurularak tereddütlerin ortadan kaldırılması gerekiyor. Şöyle ki, hem kötüye kullanımın önüne geçilmesi, hem de örneğin işçinin ücretsiz izin kullandığı işyeri uygulamasıyla sabit olduğu halde sadece eskiden Ek-8 (01.10.2008 tarihi öncesinde), yeni Ek-10 formunun yasal süresi içerisinde verilmemesi nedeniyle, işçi talebi ve işveren onayına dayalı olan ücretsiz izin uygulamasının yok farzedilmesi gibi hukuksuzluğa yol açılmaması, böylece Eksik Gün Bildirimi uygulamasının içselleştirilmesinde hakkaniyete uygunluğun sağlanması, çalışmadığı ve hak etmediği halde prim kazanmasının önüne geçilmesi gerekmektedir. Çünkü bu haksız uygulamadan doğan hem işçi hem de Kurum açısından prim alacağının hiçbir hukukî dayanağı olmadığı gibi, bu prim tahsilâtının “sebepsiz zenginleşme” olacağı da tartışılabilir. Bu alandaki çalışmanın bir günlük yazımızın boyutunu aştığını kabul etmeliyiz.
Bunun için öncelikle Eksik Gün Bildirimi uygulaması hakkında bilgi sunmalıyım.
Ay içinde bazı iş günlerinde çalıştırılmayan ve çalıştırılmadığı günler için ücret de ödenmeyen sigortalıların eksik çalışma nedenlerinin Aylık Prim ve Hizmet Belgesine (APHB''ne) kaydedilmesi gerekmektedir. Dolayısıyla ay içinde bazı iş günlerinde çalıştırılmayan ve çalıştırılmadığı günler için de ücret ödenmediği beyan edilen sigortalılara ilişkin olarak, APHB''nde kayıtlı eksik gün nedeni hanesine, aşağıda belirtilen nedenlerden sigortalının durumunu açıklayan kod numarası, APHB''ne kaydedilecektir.
Özel sektör işyerleri için eksik gün bilgi formunun yasal süresi olan en geç belgenin ilişkin olduğu ayı izleyen ayın 23''üne kadar hem e-bildirgede eksik gün nedeninin gösterilmesi, hem de “Eksik Gün Bilgi Formu”nun eki belgelerle birlikte SGK''na verilmesi ve kurum tarafından onaylı bir suretinin saklanması gerekmektedir.
Sigortalının eksik çalışma nedenleri, Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliği(SSİY)''nin ekinde yer alan APHB''nin arka sayfasında açıklanmış ve eksik gün nedenleri şöyle sayılmıştır: “01-İstirahat, 02-Ücretsiz/aylıksız izin, 03-Disiplin cezası, 04-Gözaltına alınma, 05-Tutukluluk, 06-Kısmi istihdam, 07-Puantaj kayıtları, 08-Grev, 09-Lokavt, 10-Genel hayatı etkileyen olaylar, 11-Doğal afet, 12-Birden fazla, 13-Görevden uzaklaştırma, 14-Diğer”.
Kamu işyerleri ve toplu iş sözleşmesi imzalanan işyerleri hariç olmak üzere, ay içinde bazı işgünlerinde çalıştırılmadığı ve ücret ödenmediği beyan edilen sigortalıların eksik çalıştıklarını ispatlayan belgelerin SSİY''nin 10 no.lu ekinde yer alan belge ile APHB''nin verilmesi gereken süre içinde işyerinin bağlı bulunduğu Sosyal Güvenlik İl/Merkez Müdürlüğüne elden verilmesi veya aynı süre içinde posta ile gönderilmesi gerekmektedir. Kamu işyerleri ile toplu iş sözleşmesi imzalanan işyerleri ise, sigortalıların eksik çalışma nedenlerini APHB''lerinde beyan etmeleri yeterli olup, bu durumu kanıtlayıcı belge ibraz etmeleri zorunlu bulunmamaktadır.
Sigortalıların otuz günden az çalıştığını gösteren bilgi ve belgelerin Kuruma verilmemesi veya verilen bilgi ve belgelerin Kurumca geçerli sayılmaması halinde, otuz günden az bildirilen sürelere ait primler Kurumca re''sen tahakkuk ettirilerek tahsil edilmektedir.
Eksik gün nedenlerine ilişkin bilgi ve belgelerin Kuruma verilmemesi veya verilmesine rağmen Kurumca geçerli sayılmaması halinde, işveren / alt işverenlerden eksik bildirilen günlere ilişkin ek nitelikteki APHB''lerinin bir aylık süre içinde verilmesi, 7201 sayılı Kanuna göre tebliğ edilen yazı ile istenilmekte, ek nitelikteki APHB''lerinin söz konusu yazının tebliğinden itibaren bir aylık süre içinde verilmemesi halinde, bahse konu prim belgeleri ilgili ünitece re''sen düzenlenmekte, tahakkuk eden primler yine 7201 sayılı Kanuna göre tebliğ edilen yazı ile işveren / alt işverenlere bildirilmektedir. Eksik gün nedenlerine ilişkin bilgi ve belgelerin Kuruma verilmemesi veya Kurumca geçerli sayılmaması halinde, 7201 sayılı Kanuna göre tebliğ edilen yazı ile işveren / alt işverenlerden eksik gün nedenlerine ilişkin bilgi ve belge değil, sigortalıların eksik bildirilen sürelerine ilişkin ek nitelikteki APHB''lerinin verilmesi istenilmektedir.
Diğer taraftan, eksik bildirilen günlere ilişkin ek nitelilikteki APHB''lerinin Kuruma verilmesine ilişkin yapılan Kurum tebligatı üzerine, işveren / alt işverenlerce, ek nitelikte APHB yerine, söz konusu belgede kayıtlı sigortalıların eksik çalışma nedenlerine ilişkin her zaman düzenlenebilir nitelikte olmayan belge ibraz edilmesi halinde (belgelerin noter tasdikli veya resmi nitelikte olması kaydıyla), söz konusu belgelere de itibar edilmektedir.
Eksik gün nedenlerine ilişkin bilgi ve belgeleri Kuruma vermeyen veya vermelerine rağmen Kurumca geçerli sayılmayan işveren / alt işverenlere gönderilen tebligatlarda, ek nitelikteki APHB''lerinin hangi sigortalılar için düzenlenmesi gerektiği, prim ödeme gün sayısı ve prime esas kazanç tutarı da belirtilmektedir. İşveren / alt işverenlerden istenilen ek nitelikteki APHB''ndeki prime esas kazanç tutarının ne kadar olacağı, sigortalının ilgili ayda daha önce Kuruma bildirilmiş olan prime esas kazanç tutarının prim ödeme gün sayısına bölünmesi suretiyle bulunan günlük kazanç tutarının eksik bildirilen gün sayısı ile çarpılması suretiyle hesaplanmaktadır. Eksik gün nedenlerine ilişkin bilgi ve belgelerin Kuruma verilmemesi veya verilen bilgi ve belgelerin Kurumca geçerli sayılmaması üzerine, işveren / alt işverenlerden istenilen ek nitelikteki APHB''lerinin bir aylık süre içinde verilmeyerek sözkonusu belgelerin ilgili ünitece re''sen düzenlenmesi halinde, belgede kayıtlı sigortalıların prim ödeme gün sayısı ve prime esas kazanç tutarı da aynı şekilde hesaplanmaktadır.
Sigortalıların otuz günden az çalıştığını gösteren bilgi ve belgelerin APHB''nin verilmesi gereken süre içinde Kuruma verilmemesi veya verilen bilgi ve belgelerin Kurumca geçerli sayılmaması halinde belgenin Kurumca re''sen düzenlenmesi durumunda, aylık asgarî ücretin iki katını geçmemek kaydıyla her bir ek belgede kayıtlı sigortalı sayısı başına, aylık asgarî ücretin yarısı tutarında idari para cezası (İPC) uygulanmaktadır.
Netice olarak şu hususu vurgulamalıyım. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı ve SGK, bu uygulamanın doğurduğu sıkıntıları gidermek için bilimsel bir çalışma başlatmalı ve mükellefleri evrak sıkıntılarından doğru bir şekilde kurtarmayı başarmalıdır.
C: Ödenen sigorta primlerinin internette Kurum sitesinden sorgulanabilmesi çok önemli bir bilgi ve uygulama hizmeti olduğunda kuşku yok. Ancak internet bilgileri, henüz resmî işlemler için kaynak ve doküman niteliği taşımamaktadır. Bu nedenle endişe edilmemelidir. Ancak yine de bu hususu konu edinen ve gerekli işlemi talep eden dilekçenin SGK''na verilmesi yararlı olacak ve mutlaka sonuç alınmasına katkısı olacaktır.
Okuyucumun askerliğini yaptığı tarihler hakkında bilgi vermemiş olması nedeniyle cevabımızı varsayımımız doğrultusunda vereceğiz. Yani sigortalılığı öncesinde askerliğini yaptığını esas alarak, borçlanma, sigortalılık başlangıcı öne çektiği için yaştan da avantaj sağlayacaktır.
C: Okuyucumuz, sigortalılık başlangıcı öncesinde askerliğini yaptığından, borçlanma yapıp öderse, sigortalılık başlangıcını öne (01.01.1996 tarihine) çekecektir. Özürlü emekliliği ilkelerine göre, 17 yıllık sigortalılık süresini, 3920 günlük prim ödemesini tamamlayarak emekli olabilecektir. Buna göre, 17 yıllık sigortalılık süresini, 01.01.2013 tarihinde, 3920 günlük prim ödemesini de 720 günlük askerlik borçlanması primini de kattığımızda kalan 470 günü de bu tarihe kadar tamamlayarak emekli olabilecektir. PEGK tutarlarına göre değişse de normal emeklilerden çok fazla fark oluşmayacaktır.
C: Okuyucum, askerliğini sigortalılığı sonrasında yaptığından erken emekliliğine yararı olmayacaktır. 18 yaşını doldurduğu 22.06.1983 tarihten itibaren yaşlılık sigortasına tabi olduğundan, halen en az 5150 prim ödeme gününü doldurulmuş olduğundan, 25 yıllık sigortalılık süresini 22.06.2008 tarihinde, 47 yaşını 22.06.2012 tarihinde doldurarak SGK''dan emekliliğini isteyebilecektir.
C: Okuyucum, askerliğini sigortalılığı sonrasında yaptığından, askerlik borçlanmasına müracaat ederek emekliliğini daha önceye alması mümkün değil.
C: Okuyucum, Endüstri Meslek Lisesi''nde okurken 8 ay stajyer öğrenci olarak bir işletmede çalışması; 02.10.1988 tarihini, sigorta başlangıcı yapmamaktadır. Sigorta başlangıcı, 01.01.1998 tarihidir. Buna göre, okuyucum, 25 yıllık sigortalılık süresini, 57 yaşını ve en az 5900 prim ödeme gününü tamamlayarak SGK''dan emekliliğini talep edebilecektir. Askerlik borçlanması, okuyucumun sigorta başlangıcını öne çekerek erken emekliliğine imkan hazırlayacaktır.
